3 / 7 دادن پاداش صدقه دهندگان
3 / 8 محشور شدن با پیامبران
3 / 7داشتن پاداش صدقه دهندگانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خزانه دار مسلمانِ امانتداری که آنچه را به او دستور داده شده است ، به طور کامل و پُرپیمانه و با رضایتِ خاطر به کسی که دستور داده شده به او پرداخت شود ، می پردازد ، خود ، یکی از صدقه دهندگان است [و پاداش آنها را دارد] .
3 / 8محشور شدن با پیامبرانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بازرگان راستگو و امانتدار ، با پیامبران و صدّیقان و شهیدان است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که خشم خود را نگه دارد و خشنودی خود را پهن کند و نیکوکاری ورزد ، صله رَحِم به جا آورد و امانتش را بگزارد ، روز رستاخیز ، خداوند عز و جل او را در بزرگ ترین نور خویش ، در می آوَرَد .
.
ص: 402
3 / 9خَیرُ الدُّنیا وَالآخِرَهِالکتاب«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ... وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ رَاعُونَ» . (1)
الحدیثلقمان علیه السلام :یا بُنَیَّ ، أدِّ الأَمانَهَ تَسلَم لَکَ دُنیاکَ وآخِرَتُکَ ، وکُن أمینا تَکُن غَنِیّا . (2)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَزالُ اُمَّتی بِخَیرٍ ما تَحابُّوا ، وتَهادَوا ، وأدَّوُا الأَمانَهَ ، وَاجتَنَبُوا الحَرامَ ، وقَرَوا الضَّیفَ (3) ، وأقامُوا الصَّلاهَ ، وآتَوُا الزَّکاهَ . فَإِذا لَم یَفعَلوا ذلِکَ ، ابتُلوا بِالقَحطِ وَالسِّنینَ (4) . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :الأَمانَهُ عِزٌّ . (6)
الإمام علیّ علیه السلام :الأَمانَهُ صِیانَهٌ . (7)
.
1- .المؤمنون : 1 و 8 .
2- .معانی الأخبار : ص 253 ح 1 ، مشکاه الأنوار : ص 108 ح 248 ، قصص الأنبیاء للراوندی : ص 191 ح 240 عن جابر عن الإمام الباقر عن لقمان علیهماالسلامنحوه ، بحار الأنوار : ج 13 ص 416 ح 9 ؛ ربیع الأبرار : ج 4 ص 344 وفیه «کن أمینا تعش غنیّا» فقط .
3- .فی المصادر الاُخری : «قَرُوا الضَّیفَ» .
4- .السِّنین : عباره عن الجدب ، وأکثر ما تستعمل السّنَهُ فی الحَول الذی فیه الجدب (مفردات ألفاظ القرآن : ص 430 «سنه») .
5- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 29 ح 25 عن داود بن سلیمان الفرّاء عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، ثواب الأعمال : ص 300 ح 1 عن السّکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه ، مسند زید : ص 450 وفیه «وأقروا» بدل «ووقّروا» ولیس فیه «وتهادوا» ، بحار الأنوار : ج 75 ص 115 ح 7 .
6- .کنز العمّال : ج 3 ص 61 ح 5498 نقلاً عن الدیلمی عن ثوبان .
7- .غرر الحکم : ج 1 ص 39 ح 113 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 37 ح 789 .
ص: 403
3 / 9 خوبی دنیا و آخرت
3 / 9خوبی دنیا و آخرتقرآن«به راستی که مؤمنان ، رستگار شدند ... و آنان که امانت ها و پیمان خود را رعایت می کنند» .
حدیثلقمان علیه السلام :فرزندم! امانت را ادا کن تا دنیا و آخرتت ، برایت سالم بمانَد ، و امین باش تا بی نیاز باشی .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امّت من تا زمانی که یکدیگر را دوست بدارند و به یکدیگر هدیه دهند و امانت پرداز باشند و از حرام ، دوری کنند و میهمان را گرامی بدارند و نماز بگزارند و زکات بپردازند ، پیوسته در خوبی خواهند بود ، و هرگاه چنین نکنند ، به قحطی و خشک سالی گرفتار می شوند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امانتداری ، مایه عزّت است .
امام علی علیه السلام :امانتداری ، نگهداری کردن [از امانت] است .
.
ص: 404
عنه علیه السلام :نِعمَ قَرینُ الأَمانَهِ الوَفاءُ . (1)
عنه علیه السلام :الوَفاءُ عُنوانُ وُفورِ الدّینِ ، وقُوَّهِ الأَمانَهِ . (2)
عنه علیه السلام :فازَ مَن تَجَلبَبَ الوَفاءَ ، وَادَّرَعَ الأَمانَهَ . (3)
عنه علیه السلام :الأَمانَهُ فَوزٌ لِمَن رَعاها . (4)
ربیع الأبرار :مَکتوبٌ فِی التَّوراهِ : الأَمینُ مِن أهلِ الأَدیانِ کُلِّها عائِشٌ بِخَیرٍ . (5)
.
1- .غرر الحکم : ج 6 ص 165 ح 9933 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 493 ح 9104 .
2- .غرر الحکم : ج 1 ص 375 ح 1430 .
3- .غرر الحکم : ج 4 ص 418 ح 6556 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 357 ح 6042 .
4- .غرر الحکم : ج 1 ص 293 ح 1127 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 45 ح 1096 وفیه «نور» بدل «فوز» .
5- .ربیع الأبرار : ج 4 ص 344 .
ص: 405
امام علی علیه السلام :نیکو همنشینی است وفاداری برای امانتداری !
امام علی علیه السلام :وفاداری ، نشانه وفور دینداری و قوّت امانتداری است .
امام علی علیه السلام :رستگار شد آن که ردای وفاداری پوشید و زره امانتداری به تن کرد .
امام علی علیه السلام :امانتداری ، برای کسی که امانتدار باشد ، مایه رستگاری است .
ربیع الأبرار :در تورات ، نوشته شده است : امانتدار ، پیرو هر دینی که باشد ، در خوبی [و خوشی] زندگی می کند .
.
ص: 406
الفصل الرّابع : أصناف الأمانات4 / 1الأَماناتُ الاِعتِقادِیَّهُ وَالسِّیاسِیَّهُالإمام الباقر علیه السلام :لَمّا قُبِضَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله باتَ آلُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام بِأَطوَلِ لَیلَهٍ ، حَتّی ظَنّوا أن لا سَماءَ تُظِلُّهُم ولا أرضَ تُقِلُّهُم ؛ لِأَنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله وَتَرَ الأَقرَبینَ وَالأَبعَدینَ فِی اللّهِ . فَبَینا هُم کَذلِکَ إذ أتاهُم آتٍ لا یَرَونَهُ ویَسمَعونَ کَلامَهُ ، فَقالَ : السَّلامُ عَلَیکُم أهلَ البَیتِ ورَحمَهُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ ... قَد قَبِلَکُمُ اللّهُ مِن نَبِیِّهِ وَدیعَهً ، وَاستَودَعَکُم أولِیاءَهُ المُؤمِنینَ فِی الأَرضِ ، فَمَن أدّی أمانَتَهُ آتاهُ اللّهُ صِدقَهُ ، فَأَنتُمُ الأَمانَهُ المُستَودَعَهُ ، ولَکُمُ المَوَدَّهُ الواجِبَهُ ، وَالطّاعَهُ المَفروضَهُ . (1)
الإمام الصادق علیه السلام :نَحنُ شَجَرَهُ النُّبُوَّهِ، وبَیتُ الرَّحمَهِ ، ومَفاتیحُ الحِکمَهِ ، ومَعدِنُ العِلمِ، ومَوضِعُ الرِّسالَهِ ، ومُختَلَفُ المَلائِکَهِ ، ومَوضِعُ سِرِّ اللّهِ ، ونَحنُ وَدیعَهُ اللّهِ فی عِبادِهِ . (2)
.
1- .الکافی : ج 1 ص 445 ح 19 ، الاُصول السته عشر : ص 337 ح 558 ، بحار الأنوار : ج 59 ص 194 ح 58 نقلاً عن کتاب النوادر لعلی بن أسباط .
2- .الکافی : ج 1 ص 221 ح 3 ، بصائر الدرجات : ص 57 ح 6 کلاهما عن خیثمه و ح 3 عن خیثمه عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 26 ص 245 ح 8 .
ص: 407
فصل چهارم : انواع امانت ها
4 / 1 امانت های اعتقادی و سیاسی
فصل چهارم : انواع امانت ها4 / 1امانت های اعتقادی و سیاسیامام باقر صلی الله علیه و آله :چون پیامبر خدا درگذشت ، آن شب ، خاندان محمّد علیهم السلام [از نگرانی ]درازترین شب را سپری می کردند ، چندان که پنداشتند دیگر در زیر آسمان و روی زمین ، جایی نخواهند داشت ؛ چرا که پیامبر صلی الله علیه و آله ، به خاطر خدا ، خویش و بیگانه را دشمن خونی خود کرده بود . (1) در همین حال بودند که ناگاه یکی که خودش را نمی دیدند ، امّا صدایش را می شنیدند ، بر آنان درآمد و گفت : سلام و رحمت و برکات خدا بر شما خاندان باد ! ... . خداوند ، شما را از پیامبرش به امانت پذیرفت و به دوستان مؤمنش در زمین سپرد . پس هر که امانتداری کند ، خدا ، پاداش درستکاری اش را می دهد . پس شمایید آن امانتِ سپرده شده ، و شمایید آنان که دوستی شان [بر مؤمنان] واجب ، و فرمان بُرداری از آنها لازم گشته است .
امام صادق علیه السلام :ما درخت پیامبری هستیم ، و خانه رحمت ، و کلیدهای فرزانگی ، و معدن دانش ، و جایگاه رسالت ، و محلّ آمد و شد فرشتگان ، و محلّ سپردن راز خدا ؛ و ما ودیعه خدا در میان بندگان او هستیم .
.
1- .یعنی بر اثر جهاد در راه خدا با مشرکان و کافران و به قتل رساندن آنها ، که در میانشان ، هم خویشانِ پیامبر صلی الله علیه و آله بودند و هم بیگانگان ، باعث شده بود که آنها کینه وی و خاندانش را به دل گیرند و درصدد خونخواهی و انتقام برآیند . لذا با رحلت ایشان ، خاندانش نگران بودند .
ص: 408
الإمام الهادی علیه السلام فِی زِیارَهِ الجامِعَهِ الکَبیرَهِ :أنتُمُ الصِّراطُ الأَقوَمُ... والرَّحمَهُ المَوصولَهُ والآیَهُ المَخزُونَهُ وَالأَمانَهُ المحَفوظَهُ . (1)
راجع : ص 442 (الأمانه / الفصل الخامس / أصناف الأمناء / الأئمّه من أهل البیت علیهم السلام ) .
4 / 2الأَماناتُ الثِّقافِیَّهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :العِلمُ وَدیعَهُ اللّهِ فی أرضِهِ ، وَالعُلَماءُ اُمَناؤُهُ عَلَیهِ ، فَمَن عَمِلَ بِعِلمِهِ أدّی أمانَتَهُ ، ومَن لَم یَعمَل کُتِبَ فی دیوانِ اللّهِ تَعالی : إنَّهُ مَِن الخائِنینَ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ :یا مَن ألَمَّ بِجَنابِ الجَلالِ ، احفَظ ما عَرَفتَ ، وَاکتُم مَا استُودِعتَ ، وَاعلَم أنَّکَ قَد رُشِّحتَ لِأَمرٍ فَافطِن لَهُ ، ولا تَرضَ لِنَفسِکَ أن تَکونَ خائِنا ، فَمَن [لَم] (3) یُؤَدِّ الأَمانَهَ فیمَا استودِعَ أخلَقُ النّاسِ بِسِمَهِ الخِیانَهِ ، وأجدَرُ النّاسِ بِالإِبعادِ وَالإِهانَهِ . (4)
عنه علیه السلام :الإِیمانُ أفضَلُ الأَمانَتَینِ . (5)
الإمام الحسین علیه السلام فِی الأَمرِ بِالمَعروفِ وَالنَّهیِ عَنِ المُنکَرِ :إنَّ مَجارِیَ الاُمورِ وَالأَحکامِ عَلی أیدِی العُلَماءِ بِاللّهِ ، الاُمَناءِ عَلی حَلالِهِ وحَرامِهِ . (6)
.
1- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 97 ح 177 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 613 ح 3213 کلاهما عن موسی بن عبداللّه النخعی ، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 274 ح 1 ، المزار الکبیر : ص 528 کلاهما عن موسی بن عمران ، بحار الأنوار : ج 102 ص 129 ح 1 .
2- .الدرّه الباهره : ص 17 ، نزهه الناظر : ص 64 ح 126 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 166 ح 3 .
3- .ما بین المعقوفین لیس فی المصدر ، وهو ممّا یقتضیه السّیاق .
4- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 345 ح 967 .
5- .غرر الحکم : ج 2 ص 24 ح 1666 .
6- .تحف العقول : ص 238 ، بحار الأنوار : ج 100 ص 80 ح 37 .
ص: 409
4 / 2 امانت های فرهنگی
امام هادی علیه السلام در زیارت «جامعه کبیره» :شمایید راست ترین راه ... و رحمتِ پیوسته ، و نشانه اندوخته ، و امانت نگهداری شده .
ر . ک : ص 443 (امانت / فصل پنجم / امانتداران / پیشوایان از اهل بیت علیهم السلام ) .
4 / 2امانت های فرهنگیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش ، سپرده خدا در زمین است و دانشمندان ، امین او بر آن هستند . پس هر که به دانش خویش عمل کند ، امانت او را گزارده است ، و هر که عمل نکند ، در دیوان خدای متعال نوشته می شود : «او از خائنان است» .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :ای آن که به پیشگاه شُکوه درآمدی ! آنچه را [از علم و معرفت الهی] شناخته ای ، پاس بدار ، و آنچه را به تو سپرده شده است ، پوشیده دار و بدان که تو برای کاری پرورش یافته ای . پس آن را دریاب و برخویش مپسند که خیانتکار باشی؛ زیرا هر کس در باره آنچه به او سپرده شده است ، امانتداری نکند ، سزاوارترین کس به داغِ خیانت و شایسته ترینِ مردمان به طرد و اهانت است .
امام علی علیه السلام :ایمان ، والاترین امانت است .
امام حسین علیه السلام در باره امر به معروف و نهی از منکر :اجرای کارها و احکام ، به دست خداشناسان (/ عالمان تربیت شده خداوند) است که امین بر حلال و حرام او هستند .
.
ص: 410
4 / 3الأَماناتُ الاِقتِصادِیَّهُالکتاب«وَ قَالَ الْمَلِکُ ائْتُونِی بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِی فَلَمَّا کَلَّمَهُ قَالَ إِنَّکَ الْیَوْمَ لَدَیْنَا مَکِینٌ أَمِینٌ * قَالَ اجْعَلْنِی عَلَی خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ» . (1)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَزالُ اُمَّتی عَلَی الفِطرَهِ ، ما لَم یَتَّخِذُوا الأَمانَهَ مَغنَما ، وَالزَّکاهَ مَغرَما (2) . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :مِن أفحَشِ الخِیانَهِ ، خِیانَهُ الوَدائِعِ . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :مَن کانَ عَلَیهِ دَینٌ فَیَنوی قَضاءَهُ ، کانَ مَعَهُ مِنَ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ حافِظانِ یُعینانِهِ عَلَی الأَداءِ عَن أمانَتِهِ . فَإِن قَصَرَت نِیَّتُهُ عَنِ الأَداءِ ، قَصَرا عَنهُ مِنَ المَعونَهِ بِقَدرِ ما قَصَرَ مِن نِیَّتِهِ . (5)
تفسیر العیّاشی عن أبان بن تغلب :قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : أتَرَی اللّهَ أعطی مَن أعطی مِن کَرامَتِهِ عَلَیهِ ، ومَنَعَ مَن مَنَعَ مِن هَوانٍ بِهِ عَلَیهِ ؟! لا ، ولکِنَّ المالَ مالُ اللّهِ ، یَضَعُهُ عِندَ الرَّجُلِ وَدائِعَ ، وجَوَّزَ لَهُم أن یَأکُلوا قَصدا (6) ، ویَشرَبوا قَصدا ، ویَلبَسوا قَصدا ، ویَنکِحوا قَصدا ، ویَرکَبوا قَصدا ، ویَعودوا بِما سِوی ذلِکَ عَلی فُقَراءِ المُؤمِنینَ ، ویَلُمّوا بِهِ شَعَثَهُم (7) ؛ فَمَن فَعَلَ ذلِکَ کانَ ما یَأکُلُ حَلالاً ، ویَشرَبُ حَلالاً ، ویَرکَبُ حَلالاً ، ویَنکِحُ حَلالاً ، ومَن عَدا ذلِکَ کانَ عَلَیهِ حَراما . ثُمَّ قالَ : «وَلَا تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» (8) ، أتَرَی اللّهَ ائتَمَنَ رَجُلاً عَلی مالٍ خَوَّلَ لَهُ أن یَشتَرِیَ فَرَسا بِعَشَرَهِ آلافِ دِرهَمٍ ویُجزیهِ فَرَسٌ بِعِشرینَ دِرهَما ، ویَشتَرِیَ جارِیَهً بِأَلفِ دینارٍ ویُجزیهِ جارِیَهٌ بِعِشرینَ دِینارا ؟! وقالَ : «وَلَا تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» . (9)
.
1- .یوسف : 54 و 55 .
2- .أی یری ربُّ المال أنّ إخراج زکاته غرامه یغرمها (النهایه : ج 3 ص 363 «غرم») .
3- .الإصابه : ج 7 ص 46 الرقم 9655 عن أبی تمیمه ، کنز العمّال : ج 3 ص 62 ح 5504 نقلاً عن سعید بن منصور عن ثوبان .
4- .غرر الحکم : ج 6 ص 20 ح 9310 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 468 ح 8517 .
5- .الکافی : ج 5 ص 95 ح 1 ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 185 ح 384 کلاهما عن الحسن بن علیّ بن رباط ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 183 ح3687 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 147 ح 8 .
6- .القَصْدُ : العدل ، والقصد خلاف الإفراط وهو ما بین الاسراف والتقتیر (لسان العرب: ج3 ص353 «قصد»).
7- .منه الدعاء : أسألک من رحمه تلمّ بها شعثی ، أی تجمع ما تفرّق فی أمری (النهایه : ج 2 ص 478 «شعث») .
8- .الأعراف : 31 .
9- .تفسیر العیّاشی¨ : ج 2 ص 13 ح 23 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 305 ح 6 .
ص: 411
4 / 3 امانت های اقتصادی
4 / 3امانت های اقتصادیقرآن«و پادشاه گفت: «او را نزد من بیاورید، تا وی را ویژه خود کنم» . پس چون با او سخن راند، گفت: «تو امروز نزد ما بامنزلت و امین هستی» . [ یوسف ] گفت: «مرا بر خزانه های این سرزمین بگمار، که من ، نگهبانی دانا هستم»» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امّت من ، پیوسته برفطرت [الهی] هستند تا زمانی که امانت را غنیمت ندانند و [پرداخت] زکات را خسارت [برای خود] نشمارند .
امام علی علیه السلام :از زشت ترین خیانت ها ، خیانت در سپرده ها [و امانت ها ]است .
امام صادق علیه السلام :هر کس قرضی داشته باشد و نیّتِ پرداخت آن را در سر بپروراند ، از جانب خداوند عز و جل دو نگهبان بر او گماشته می شوند تا او را در ادای امانت به او کمک کنند ، و هرگاه نیّتش در ادای آن سست شود ، به اندازه ای که از نیّتش کوتاه آمده ، آن دو نگهبان از کمک کردن به او کوتاه می آیند .
تفسیر العیّاشی به نقل از اَبان بن تَغلِب :امام صادق علیه السلام فرمود : «آیا می پنداری که خداوند به هر کس چیزی داده ، از سرِ گرامیداشت اوست ، و به کسی که چیزی نداده ، از روی خوارداشت او باشد؟! نه ؛ بلکه این دارایی ها مال خداست و آن را نزد آدمی به امانت می سپارد و به آنان ، اجازه داده است که به اندازه بخورند ، به اندازه بیاشامند ، به اندازه بپوشند ، به اندازه زن اختیار کنند ، به اندازه سوار شوند ، و افزون بر آن ، به مؤمنان نادار بدهند و با آن به پریشانی زندگی آنها سر و سامان دهند . پس هر کس چنین کرد ، آنچه می خورَد و می آشامد و سوار می شود و زن می گیرد ، حلال باشد و هر کس از آن سرپیچی کرد ، بر او حرام است» . سپس فرمود : « «و زیاده روی مکنید که او زیاده روان را دوست ندارد» . آیا خیال می کنی خداوند ، مالی را به امانت نزد مردی می سپارد و به او اجازه می دهد اسبی را با ده هزار درهم بخرد ، در حالی که اسب ، بیست درهمی هم جوابگوی اوست ؟ و کنیزی به هزار دینار بخرد ، در صورتی که کنیزی بیست دیناری هم کفایتش می کند؟!» . و فرمود : « «زیاده روی مکنید که او زیاده روان را دوست نمی دارد» » .
.
ص: 412
مصباح المتهجّد فی دُعاءِ یَومِ الإِثنَینِ :اللّهُمَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وَارزُقنی رِزقا واسِعا ، حَلالاً طَیِّبا ، نُؤَدّی بِهِ أماناتِنا . (1)
4 / 4الأَماناتُ الأَخلاقِیَّهُأ الصِّدقُالخصال عن الأصبغ بن نباته :کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام یَقولُ : الصِّدقُ أمانَهٌ ، وَالکَذِبُ خِیانَهٌ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :الصِّدقُ أمانَهُ اللِّسانِ . (3)
.
1- .مصباح المتهجّد : ص 457 ، البلد الأمین : ص 115 ، بحار الأنوار : ج 90 ص 175 .
2- .الخصال : ص 505 ح 3 ، غرر الحکم : ج 1 ص 13 ح 15 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 379 ح 35 .
3- .غرر الحکم : ج 1 ص 65 ح 253 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 27 ح 360 .
ص: 413
4 / 4 امانت های اخلاقی
الف - راستگویی
مصباح المتهجّد در دعای روز دوشنبه :بار خدایا ! بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرست ، و مرا روزیِ گسترده و حلال و پاکیزه ، عطا فرما تا با آن ، امانت هایمان (دیون و قروض خویش) را ادا کنیم .
4 / 4امانت های اخلاقیالف راستگوییالخصال به نقل از اصبغ بن نُباته :امیر مؤمنان علیه السلام می فرمود : «راستگویی ، امانت است و دروغگویی ، خیانت» .
امام علی علیه السلام :راستگویی ، امانت زبان است .
.
ص: 414
ب الوَرَعُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :الوَرَعُ أمانَهٌ . (1)
ج العِفَّهُقصص الأنبیاء للراوندی عن أحمد بن محمّد بن أبی نصر :سَأَلتُ أبَا الحَسَنِ الرِّضا صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ عَن قَولِهِ تَعالی : «إِنَّ أَبِی یَدْعُوکَ لِیَجْزِیَکَ أَجْرَ مَا سَقَیْتَ لَنَا» (2) أهِیَ الَّتی تَزَوَّجَ بِها ؟ قالَ : نَعَم ، ولَمّا قالَت : «اسْتَئجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَئجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ» (3) ، قالَ أبوها : کَیفَ عَلِمتِ ذلِکَ ؟ قالَت : لَمّا أتَیتُهُ بِرِسالَتِکَ فَأَقبَلَ مَعی ، قالَ : کونی خَلفی ، ودُلّینی عَلَی الطَّریقِ ، فَکُنتُ خَلفَهُ اُرشِدُهُ ، کَراهَهَ أن یَری مِنّی شَیئا . (4)
د الوَفاءُالإمام علیّ علیه السلام :أفضَلُ الأَمانَهِ الوَفاءُ بِالعَهدِ . (5)
عنه علیه السلام :مِن أحسَنِ الأَمانَهِ رَعیُ الذِّمَمِ (6) . (7)
ربیع الأبرار :قالَ رَجُلٌ لِسَلمانَ رَضِیَ اللّهُ عَنهُ : یا أبا عَبدِ اللّهِ ؛ فُلانٌ یُقرِئُکَ السَّلامَ . فَقالَ : أما أنَّکَ لَو لَم تَفعَل ، لَکانَت أمانَهً فی عُنُقِکَ . (8)
.
1- .تهذیب الآثار : ص 54 ح 109 عن أبی الدرداء ، کنز العمّال : ج 3 ص 798 ح 8793 .
2- .القصص : 25 .
3- .القصص : 26 .
4- .قصص الأنبیاء للراوندی : ص 152 ح 161 ، بحار الأنوار : ج 13 ص 44 ح 10 وراجع : کمال الدین : ص 151 ح 13 وتفسیر القمّی¨ : ج 2 ص 138 ودعائم الإسلام : ج 2 ص 202 ح 738 .
5- .غرر الحکم : ج 2 ص 402 ح 3018 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 119 ح 2678 ، مستدرک الوسائل : ج 16 ص 97 ح 192566 .
6- .الذمّه بمعنی العهد ، والأمان ، والضمان ، والحُرمه ، والحقّ (النهایه : ج 2 ص 168 «ذمم») .
7- .غرر الحکم : ج 6 ص 22 ح 9385 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 469 ح 8571 .
8- .ربیع الأبرار : ج 4 ص 344 .
ص: 415
ب - پارسایی
ج - پاک دامنی
د - وفاداری
ب پارساییپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پارسایی ، امانت است .
ج پاک دامنیقصص الأنبیاء ، راوندی به نقل از احمد بن محمّد بن ابی نصر :از ابو الحسن الرضا که درودهای خدا بر او باد در باره این سخن خدای متعال : «پدرم تو را می خوانَد تا تو را به پاداش آب دادن [گوسفندان] برای ما مزد دهد» پرسیدم و گفتم : آیا این مزد ، همان ازدواج [موسی علیه السلام با دختر شعیب ]است؟ فرمود : «آری ؛ و چون دختر شعیب گفت : «او را استخدام کن ؛ زیرا بهترین کسی است که استخدام می کنی ؛ هم نیرومند و هم امانتدار است» ، پدرش گفت : چگونه این [امانتداری او] را دانستی؟ گفت : چون پیغام شما را به او رساندم و او با من آمد ، گفت : تو در پیِ من بیا و راه را نشانم بده . و من از پشتِ سرش می آمدم و راه نمایی اش می کردم . و این برای آن بود که دوست نداشت [پشت سرِ من حرکت کند و] از من ، چیزی ببیند».
د وفاداریامام علی علیه السلام :بالاترین امانتداری ، وفا کردن به پیمان است .
امام علی علیه السلام :از بهترین امانتداری[ها] ، رعایت پیمان هاست .
ربیع الأبرار :مردی به سلمان که خدا از او خشنود باد گفت : ای ابو عبد اللّه ! فلانی به تو سلام می رساند . سلمان گفت : اگر سلام او را نرسانده بودی ، امانتی بر گردن تو بود .
.
ص: 416
ه إقامَهُ الحَقِّالإمام علیّ علیه السلام :التَّعاوُنُ عَلی إقامَهِ الحَقِّ ، أمانَهٌ ودِیانَهٌ . (1)
و المُکافَأَهُ عَلَی الصَّنیعَهِالإمام علیّ علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ :مِن أداءِ الأَمانَهِ المُکافَأَهُ عَلَی الصَّنیعَهِ ، لِأَنَّها کَالوَدیعَهِ عِندَکَ . (2)
ز المُحافَظَهُ عَلَی الأَسرارِالإمام علیّ علیه السلام :کُلُّ شَیءٍ لا یَحسُنُ نَشرُهُ أمانَهٌ ، وإن لَم یُستَکتَم . (3)
الإمام الحسین علیه السلام :السِّرُّ أمانَهٌ . (4)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا حَدَّثَ الرَّجُلُ الحَدیثَ ثُمَّ التَفَتَ ، فَهِیَ أمانَهٌ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :إذا حَدَّثَ الإِنسانُ حَدیثا ، وَالمُحَدِّثُ یَلتَفِتُ حَولَهُ ، فَهُوَ أمانَهٌ . (6)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن سَمِعَ مِن رَجُلٍ حَدیثاً لا یَشتَهی أن یُذکَرَ عَنهُ ، فَهُوَ أمانَهٌ وإن لَم یَستَکتِمهُ . (7)
.
1- .غرر الحکم : ج 1 ص 350 ح 1327 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 319 ح 5563 بزیاده «طلب» فی أوّله وص 48 ح 1206 نحوه .
2- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 275 ح 178 .
3- .غرر الحکم : ج 4 ص 539 ح 6897 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 377 ح 6402 .
4- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 246 ، معدن الجواهر : ص 72 من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام .
5- .سنن الترمذی : ج 4 ص 341 ح 1959 ، سنن أبی داود : ج 4 ص 267 ح 4868 ، مسند ابن حنبل : ج 5 ص 180 ح 15066 ، مسند أبی یعلی : ج 2 ص 450ح2209 وفیه «القوم» بدل «الحدیث» وکلّها عن جابر بن عبد اللّه ، کنز العمّال : ج 9 ص 136 ح 25378 .
6- .مسند ابن حنبل : ج 5 ص 126 ح 14798 و ص 209 ح 15244 ، شعب الإیمان : ج 7 ص 520 ح 11193 ، تهذیب الکمال : ج 17 ص 288 الرقم 3906کلّها عن جابر بن عبد اللّه ، مشکل الآثار : ج 4 ص 336 عن عبد الملک بن جابر بن عتیک وکلّها نحوه ، کنز العمّال : ج 9 ص 143 ح 25428 .
7- .مسند ابن حنبل : ج 10 ص 422 ح 27579 ، حلیه الأولیاء : ج 3 ص 359 الرقم 253 کلاهما عن أبی الدرداء ، کنزالعمّال : ج 9 ص 144 ح 25430 .
ص: 417
ه - برپا داشتن حق
و - جبران نیکی
ز - نگهداری رازها
ه برپا داشتن حقامام علی علیه السلام :همکاری در برپا داشتن حق ، امانتداری و دینداری است .
و جبران نیکیامام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :جبران کردن نیکی ، از امانتداری است ؛ زیرا آن نیکی ، چونان سپرده ای در نزد توست .
ز نگهداریِ رازهاامام علی علیه السلام :هر چیزی که پخش کردن آن خوب نباشد ، امانت است ، هر چند پنهان داشتن آن ، خواسته نشده باشد .
امام حسین علیه السلام :هر رازی ، یک امانت است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرگاه شخصی [با دیگری] سخن بگوید ، سپس اطراف خود را بپاید [که احتمالاً کسی دور و بَر او نباشد تا آن سخن را بشنود] ، آن سخن ، امانت است [و شنونده نباید آن را به کسی بگوید] .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرگاه شخص سخنی بگوید و در حین گفتن آن ، اطرافش را بپاید ، آن سخن ، امانت است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس از مردی سخنی بشنود که آن مرد دلش نمی خواهد سخنش جایی بازگو شود ، آن سخن ، امانت است ، هر چند پوشیده داشتن آن را از او نخواسته باشد .
.
ص: 418
عنه صلی الله علیه و آله :مَن حَدَّثَ حَدیثا لا یُحِبُّ أن یُفشی عَلَیهِ ، فَهُوَ أمانَهٌ ، وإن لَم یَستَکتِمهُ صاحِبُهُ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :ألا ومِنَ الأَمانَهِ ، ألا ومِنَ الخِیانَهِ ، أن یُحَدِّثَ الرَّجُلُ أخاهُ بِالحَدیثِ فَیَقولُ : اُکتُم عَنّی ، فَیُفشیهِ . (2)
الإمام زین العابدین علیه السلام فی صِفَهِ المُؤمِنِ :لا یُحَدِّثُ أمانَتَهُ الأَصدِقاءَ . (3)
رجال الکشّی عن أسلم مولی محمّد بن الحنفیّه :کُنتُ مَعَ أبی جَعفَرٍ علیه السلام جالِسا ، مُسنِدا ظَهری إلی زَمزَمَ ، فَمَرَّ عَلَینا مُحَمَّدُ بنُ عَبدِ اللّهِ بنِ الحَسَنِ ، وهُوَ یَطوفُ بِالبَیتِ . فَقالَ أبو جَعفَرٍ: یا أسلَمُ ، أتَعرِفُ هذَا الشّابَّ ؟ قُلتُ : نَعَم ، هذا مُحَمَّدُ بنُ عَبدِ اللّهِ ابنِ الحَسَنِ . قالَ : أما إنَّهُ سَیَظهَرُ ویُقتَلُ فی حالٍ مَضیعَهٍ . ثُمَّ قالَ : یا أسلَمُ ، لا تُحَدِّث بِهذَا الحَدیثِ أحَدا ، فَإِنَّهُ عِندَکَ أمانَهٌ . (4)
ثواب الأعمال عن أبی هریره وابن عبّاس :خَطَبَنا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله قَبلَ وَفاتِهِ ، وهِیَ آخِرُ خُطبَهٍ خَطَبَها بِالمَدینَهِ حَتّی لَحِقَ بِاللّهِ عَزَّ وجَلَّ ... فَقالَ : ... ومَن غَسَّلَ مَیِّتا فَأَدّی فیهِ الأَمانَهَ ، کانَ لَهُ بِکُلِّ شَعرَهٍ (5) عِتقُ رَقَبَهٍ ، ورُفِعَ لَهُ بِهِ مِئَهُ دَرَجَهٍ . فَقالَ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ : یا رَسولَ اللّهِ ؛ کَیفَ یُؤَدّی فیهِ الأَمانَهَ ؟ قالَ صلی الله علیه و آله : یَستُرُ عَورَتَهُ ، ویَستُرُ شَینَهُ ، وإن لَم یَستُر عَورَتَهُ ولا یَستُرُ شَینَهُ ، حَبِطَ أجرُهُ ، وکُشِفَ عَورَتُهُ فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ . (6)
.
1- .کنز العمّال : ج 9 ص 143 ح 25429 ، مجمع الزّوائد : ج 8 ص 183 ح 13167 وفیه «لا یشتهی» بدل «لا یحبّ» وکلاهما نقلاً عن الطّبرانی عن عبد اللّه بن سلّام .
2- .الدرّ المنثور : ج 6 ص 671 نقلاً عن عبد بن حمید عن الحسن .
3- .الکافی : ج 2 ص 231 ح 3 ، الأمالی للصدوق : ص 582 ح 802 کلاهما عن أبی حمزه ، بحار الأنوار : ج 67 ص 270 ح 2 .
4- .رجال الکشّی : ج 2 ص 459 ح 359 ، بحار الأنوار : ج 47 ص 149 ح 204 .
5- .فی المصدر : «کان بکلّ شعره» ، والتصویب من بحار الأنوار .
6- .ثواب الأعمال : ص 344 ح 1 ، بحار الأنوار : ج 76 ص 371 ح 30 وراجع : مسند ابن حنبل : ج 9 ص 432 ح 24935 ، المعجم الأوسط : ج 4 ص 47 ح3575 والمصنف لعبد الرزاق : ج 3 ص 404 ح 6098 والمصنّف لابن أبی شیبه : ج 3 ص 155 ح 1 وکنز العمّال : ج 15 ص 575 ح 42236 .
ص: 419
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس سخنی بگوید که دوست ندارد فاش شود ، آن سخن ، امانت است ، اگر چه از شنونده اش نخواسته باشد آن را پنهان بدارد [و به کسی نگوید] .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آگاه باشید که از امانتداری است ! آگاه باشید که از خیانت است ، این که مردی به برادرش سخنی بگوید و از او بخواهد پنهانش بدارد ؛ امّا او آن را فاش سازد !
امام زین العابدین علیه السلام در توصیف مؤمن :امانتِ خود (راز دیگران) را به دوستانش نمی گوید .
رجال الکشّی به نقل از اسلم ، وابسته محمّد بن حنفیه :با امام باقر علیه السلام نشسته و به زمزم تکیه داده بودم که محمّد بن عبد اللّه بن حسن که کعبه را طواف می کرد ، از برابر ما گذشت . امام باقر علیه السلام فرمود : «اسلم! این جوان را می شناسی؟» . گفتم : آری . او محمّد بن عبد اللّه بن حسن است . فرمود : «زودا که او قیام کند و کشته شود و خونش هدر رود» . سپس فرمود : «این سخن را به هیچ کس مگو ، چون در نزد تو امانت است» .
ثواب الأعمال به نقل از ابو هریره و ابن عبّاس :پیامبر خدا ، پیش از رحلتش برای ما سخنرانی کرد و این آخرین سخنرانی ای بود که در مدینه ایراد فرمود تا آن که به خداوند عز و جل پیوست ... ایشان فرمود : « ... هر کس مُرده ای را غسل دهد و در باره اش امانتداری کند ، به اِزای هر مویی ، ثواب آزاد کردن یک بنده برایش باشد ، و صد درجه رفعت می یابد» . عمر بن خطاب گفت : ای پیامبر خدا ! چگونه در باره اش امانتداری کند؟ فرمود : «عورت و عیب او را بپوشاند . اگر عورت و عیبش را نپوشانَد ، مزدش بر باد می رود و عیب و عورت خودش در دنیا و آخرت ، آشکار می گردد» .
.
ص: 420
الکافی عن سعد بن طریف :قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : مَن غَسَّلَ مَیِّتاً فَأَدّی فیهِ الأَمانَهَ ، غَفَرَ اللّهُ لَهُ . قُلتُ : وکَیفَ یُؤَدّی فیهِ الأَمانَهَ ؟ قالَ : لا یُحَدِّثُ بِما یَری . (1)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَطَّلِعوا فِی القُبورِ ، فَإِنَّها أمانَهٌ . ولا یَدخُلِ القَبرَ إلّا ذو أمانَهٍ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنّ مِن أعظَمِ الأَمانَهِ عِندَ اللّهِ یَومَ القِیامَهِ ، الرَّجُلَ یُفضی إلَی امرَأَتِهِ وتُفضی إلَیهِ ، ثُمَّ یَنشُرُ سِرَّها . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :الحَوائِجُ أمانَهٌ مِنَ اللّهِ فی صُدورِ العِبادِ ، فَمَن کَتَمَها کُتِبَت لَهُ عِبادَهٌ ، ومَن أفشاها کانَ حَقّا عَلی مَن سَمِعَها أن یُعینَهُ (4) . (5)
عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام :یا عَلِیُّ ، الحاجَهُ أمانَهُ اللّهِ عِندَ خَلقِهِ ، فَمَن کَتَمَها عَلی نَفسِهِ أعطاهُ اللّهُ ثَوابَ مَن صَلّی ، ومَن کَشَفَها إلی مَن یَقدِرُ أن یُفَرِّجَ عَنهُ ولَم یَفعَل فَقَد قَتَلَهُ ، أما إنَّهُ لَم یَقتُلهُ بِسَیفٍ ، ولا سِنانٍ (6) ، ولا سَهمٍ ، ولکِن قَتَلَهُ بِما نَکی (7) مِن قَلبِهِ . (8)
.
1- .الکافی : ج 3 ص 164 ح 2 ، تهذیب الأحکام : ج 1 ص 450 ح 1460 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 141 ح 388 بزیاده «وحده إلی أن یدفن المیت» فی آخره ، المقنع للصدوق : ص 61 عن الإمام الصادق علیه السلام ، ثواب الأعمال : ص 232 ح 2 عن عبد اللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام وکلّها نحوه ،بحار الأنوار : ج 81 ص 287 ح 6 .
2- .الفردوس : ج 5 ص 38 ح 7391 عن أنس ، کنز العمّال : ج 15 ص 603 ح 42400 .
3- .صحیح مسلم : ج 2 ص 1061 ح 124 ، سنن أبی داود : ج 4 ص 268 ح 4870 ، مسند ابن حنبل : ج 4 ص 138 ح 11655 کلّها عن أبی سعید الخدری ، کنز العمّال : ج 16 ص 375 ح 44969 وراجع : المصنّف لابن أبی شیبه : ج 3 ص 449 ح 2 .
4- .فی المصدر : «یعنیه» والتصویب من بحار الأنوار .
5- .الکافی : ج 4 ص 24 ح 4 عن الحارث الهمدانی عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 41 ص 36 ح 13 .
6- .السّنانُ : نصلُ الرمح ، والجمع أسنّه (القاموس المحیط : ج 4 ص 239 «السّن») .
7- .نَکَیتُ فی العدوّ نکایَهً : إذا قتلتَ فیهم وجَرَحتَ (الصحاح : ج 6 ص 2515 «نکی») .
8- .الکافی : ج 2 ص 261 ح 8 عن إدریس بن عبد اللّه عن الإمام الصادق علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 369 ح 1213 عن الإمام الصادق علیه السلام وفیه «أنکأ» بدل «نکی من» ، بحار الأنوار : ج 72 ص 10 ح 9 .
ص: 421
الکافی به نقل از سعد بن طریف :امام باقر علیه السلام فرمود : «هر کس مُرده ای را غسل دهد و در باره او امانتداری کند ، خداوند او را می آمرزد» . گفتم : در باره اش امانتداری کند ، یعنی چه؟ فرمود : «آنچه [از او] می بیند ، بازگو نکند» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :به درون گورها منگرید ؛ که آنها امانت اند ، و تنها کسی باید [برای گذاشتن میّت در لَحَد] داخل گور شود که امانتدار باشد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :روز قیامت ، یکی از بزرگ ترین [خیانت ها در] امانت ها ، نزد خدا این است که زن و شوهری با هم خلوت کنند و مرد ، راز او را [برای دیگران] فاش سازد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نیازها ، امانت خدا در سینه های بندگان اند . پس هر که آنها را پوشیده بدارد [و نیازش را به کسی نگوید] ، برایش عبادت نوشته می شود ، و هر که آنها را آشکار سازد ، کسی که آنها را شنید ، باید به او کمک کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام :ای علی! حاجت ، امانت خدا در نزد خلق اوست . پس هر که آن را پیش خود نگه دارد ، خداوند ، ثواب نمازگزار را به او می دهد ، و هر که آن را برای کسی که می تواند حاجتش را برآورد ، ابراز دارد و او برآورده نسازد ، هر آینه ، وی را کُشته است . با شمشیر یا سرنیزه یا تیر نکُشته ؛ بلکه با جریحه دار کردن دلش ، او را کُشته است .
.
ص: 422
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ جَعَلَ الفَقرَ أمانَهً عِندَ خَلقِهِ ، فَمَن سَتَرَهُ أعطاهُ اللّهُ مِثلَ أجرِ الصّائِمِ القائِمِ ، ومَن أفشاهُ إلی من یَقدِرُ عَلی قَضاءِ حاجَتِهِ فَلَم یَفعَل ، فَقَد قَتَلَهُ . أما إنَّهُ ما قَتَلَهُ بِسَیفٍ ، ولا رُمحٍ ، ولکِنَّهُ قَتَلَهُ بِما نَکی مِن قَلبِهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :الفَقرُ أمانَهٌ ، فَمَن کَتَمَهُ کانَ عِبادَهً ، ومَن باحَ بِهِ فَقَد قَلَّدَ إخوانَهُ المُسلِمینَ . (2)
تهذیب الأحکام عن الحسین بن المختار :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : الرَّجُلُ یَکونُ لَهُ الشَّریکُ فَیَظهَرُ عَلَیهِ قَدِ اختانَ شَیئا ، ألَهُ أن یَأخُذَ مِنهُ مِثلَ الَّذی أخَذَ مِن غَیرِ أن یُبَیِّنَ لَهُ ؟ فَقالَ : شَوهٌ (3) ! إنَّما اشتَرَکا بِأَمانَهِ اللّهِ تَعالی ، وإنّی لَاُحِبُّ لَهُ إن رَأی شَیئا مِن ذلِکَ أن یَستُرَ عَلَیهِ ، وما اُحِبُّ أن یَأخُذَ مِنهُ شَیئا بِغَیرِ عِلمِهِ . (4)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 260 ح 3 ، مشکاه الأنوار : ص 226 ح 626 وفیه «أنکر» بدل «نکی» ، ثواب الأعمال : ص 217 ح 1 ، جامع الأخبار : ص 305 ح 835کلاهما نحوه وکلّها عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 72 ص 8 ح 6 .
2- .تاریخ دمشق : ج 43 ص 153 ح 9136 عن عمر ، کنز العمّال : ج 6 ص 471 ح 16596 .
3- .شوه : کلمه تقبیح ومنه: شاهت الوجوه (هامش المصدر) . وشاه وجهه : قبح ، وشوه کفرح فهو أشوه وهی شوهاء ، وهما القبیحا الوجه والخلقه (تاج العروس : ج 19 ص 55 «شوه») .
4- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 350 ح 992 و ج 7 ص 192 ح 849 نحوه ، وسائل الشیعه : ج 13 ص 178 ح 24043 .
ص: 423
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند ، فقر را در نزد مخلوقش به امانت نهاده است . پس هر که آن را نهان بدارد ، خداوند به او پاداشی همانند پاداشِ روزه دار شب خیز می دهد ، و هر که آن را نزد کسی که می تواند حاجتش را برآورد ، ابراز دارد و او برآورده نسازد ، در حقیقت ، او را کُشته است . البته او را با شمشیر و سرنیزه ای نکُشته ؛ بلکه با زخم زدن بر قلبش او را کُشته است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فقر ، یک امانت است . پس هر که آن را پنهان نگه دارد ، عبادت کرده است ، و هر که آن را فاش سازد ، [مسئولیت] آن را به گردن برادرانِ مسلمانش انداخته است .
تهذیب الأحکام به نقل از حسین بن مختار :به امام صادق علیه السلام گفتم : مردی شریکی دارد و برایش معلوم می شود که آن شریک ، در چیزی [از اموالش] به او خیانت کرده است . آیا می تواند به اندازه ای که از مال او برداشته است ، از مال وی بردارد ، بدون آن که به او بگوید ؟ فرمود : «چه قدر زشت! آن دو ، در حقیقت ، در امانت خدای متعال شریک شده اند ، و من دوست دارم که اگر در این باره چیزی از او مشاهده کرد ، آن را بر او بپوشاند [و به روی او نیاورد] ، و دوست ندارم بدون اطّلاعش ، از مال او چیزی بردارد .
.
ص: 424
4 / 5الأَماناتُ العَمَلِیَّهُالکتاب«یَاأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَخُونُواْ اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُواْ أَمَانَاتِکُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ» . (1)
الحدیثالإمام الباقر علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی : «یَاأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَخُونُواْ اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُواْ أَمَانَاتِکُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ» :فَخِیانَهُ اللّهِ وَالرَّسولِ مَعصِیَتُهُما ، وأما خِیانَهُ الأَمانَهِ ، فَکُلُّ إنسانٍ مَأمونٌ عَلی مَا افتَرَضَ اللّهُ عَلَیهِ . (2)
الفصول المختاره عن أبی رافع :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله صَلّی یَومَ الإِثنَینِ ، وصَلَّت خَدیجَهُ رِضوانُ اللّهِ عَلَیها مَعَهُ ، ودَعا عَلِیّا علیه السلام إلَی الصَّلاهِ مَعَهُ یَومَ الثُّلاثاءِ ، فَقالَ لَهُ : أنظِرنی حَتّی ألقی أبا طالِبٍ . فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : إنَّها أمانَهٌ ، فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام : فَإِن کانَت أمانَهً فَقَد أسلَمتُ لَکَ ، فَصَلّی مَعَهُ ، وهُوَ ثانی یَومِ المَبعَثِ . (3)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الأَمانَهُ ثَلاثٌ : الصَّلاهُ ، وَالصِّیامُ ، وَالغُسلُ مِنَ الجَنابَهِ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :الأَمانَهُ فِی الصَّلاهِ ، وَالأَمانَهُ فِی الصَّومِ ، وَالأَمانَهُ فِی الحَدیثِ ، فَأَشَدُّ ذلِکَ الوَدائِعُ . (5)
.
1- .الأنفال : 27 .
2- .تفسیر القمّی¨ : ج 1 ص 272 عن أبی الجارود ، بحار الأنوار : ج 22 ص 67 ح 11 .
3- .الفصول المختاره : ص 280 ، الاحتجاج : ج 1 ص 329 ح 55 عن جابر الجعفیّ عن الإمام الباقر علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 38 ص 286 ؛ المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 201 ح 4841 نحوه .
4- .تفسیر عبد الرزّاق : ج 2 ص 125 ، تفسیر القرطبی : ج 20 ص 9 ولیس فیه «الغسل من» کلاهما عن زید بن أسلم ، الدرّ المنثور : ج 6 ص 671 .
5- .المعجم الکبیر : ج 10 ص 219 ح 10527 ، تفسیر القرطبی : ج 5 ص 256 ، حلیه الأولیاء : ج 4 ص 201 الرقم 277 ولیس فیه «الأمانه فی الصلاه» وکلّها عن عبد اللّه بن مسعود ، کنز العمّال : ج 4 ص 401 ح 11116 .
ص: 425
4 / 5 امانت های عملی
4 / 5امانت های عملیقرآن«ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبر او خیانت مکنید و [ نیز ] در امانت های خود ، خیانت نورزید ؛ و خود می دانید [ که نباید خیانت کرد]» .
حدیثامام باقر علیه السلام در باره این سخن خداوند متعال : «ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبر او خیانت مکنید ، و [نیز] در امانت های خود ، خیانت نورزید و خود می دانید» :خیانت کردن به خدا و پیامبر او ، نافرمانی کردن آنهاست . و امّا خیانت در امانت ؛ هر چیزی که خداوند بر انسان واجب ساخته ، در واقع ، امانتی در دست اوست .
الفصول المختاره به نقل از ابو رافع :پیامبر خدا ، روز دوشنبه نماز خواند و خدیجه که خدایش از او خشنود باد نیز با او نماز خواند ، و روز سه شنبه علی علیه السلام را به نماز خواندن با خودش دعوت کرد . علی علیه السلام گفت : به من مهلت دهید تا ابوطالب را ببینم . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «نماز ، یک امانت است» . علی علیه السلام گفت : اگر امانت است ، پس من تسلیم تو هستم . پس با پیامبر نماز گزارد . و این ، در دومین روز مبعث بود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امانت ها سه تایند : نماز ، روزه ، و غسل جنابت .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امانت ، در نماز است . امانت ، در روزه است . امانت ، در سخن است ؛ و مهم تر از همه اینها ، سپرده هاست .
.
ص: 426
عنه صلی الله علیه و آله :الأَمانَهُ فی ثَمانِیَهِ أشیاءَ : فِی الصَّلاهِ ، وَالزَّکاهِ ، وَالحَجِّ ، وَالجِهادِ ، وَالأَمرِ بِالمَعروفِ ، وَالنَّهیِ عَنِ المُنکَرِ ، وأشَدُّ ذلِکَ الوَدائِعُ ، وعَهدُهُمُ الَّذین یَعهَدونَ النّاسَ. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :الأَذانُ حُجَّهٌ عَلی اُمَّتی ، وتَفسیرُهُ : إذا قالَ المُؤَذِّنُ : «اللّهُ أکبَرُ اللّهُ أکبَرُ» فَإِنَّهُ یَقولُ : اللّهُمَّ أنتَ الشّاهِدُ عَلی ما أقولُ ، یا اُمَّهَ مُحَمَّدٍ ؛ قَد حَضَرَتِ الصَّلاهُ فَتَهَیَّؤوا ، ودَعوا عَنکُم شُغُلَ الدُّنیا ... . وإذا قالَ : «لا إلهَ إلَا اللّهُ» فَإِنَّهُ یَقولُ : یا اُمَّهَ مُحَمَّدٍ ، اِعلَموا أنّی جَعَلتُ أمانَهَ سَبعِ سَماواتٍ ، وسَبعِ أرَضینَ فی أعناقِکُم . فَإِن شِئتُم فَأَقبِلوا ، وإن شِئتُم فَأَدبِروا ، فَمَن أجابَنی فَقَد رَبِحَ ، ومَن لَم یُجِبنی فَلا یَضُرُّنی . (2)
عوالی اللآلی :فِی الحَدیثِ أنَّ عَلِیّا علیه السلام إذا حَضَرَ وَقتُ الصَّلاهِ یَتَمَلمَلُ ویَتَزَلزَلُ ویَتَلَوَّنُ ، فَقیلَ لَهُ : ما لَکَ یا أمیرَ المُؤمِنینَ ؟ فَیَقولُ : جاءَ وَقتُ الصَّلاهِ ، وَقتُ أمانَهٍ عَرَضَهَا اللّهُ عَلَی السَّماواتِ وَالأَرضِ فَأَبَینَ أن یَحمِلنَها وأشفَقنَ مِنها . (3)
الإمام الصادق علیه السلام :غُسلُ الجَنابَهِ ... أمانَهٌ ائتَمَنَ اللّهُ عَلَیها عَبیدَهُ ؛ لِیَختَبِرَهُم بِها . (4)
.
1- .الفردوس : ج 1 ص 121 ح 414 عن ابن عباس .
2- .جامع الأخبار : ص 171 ح 405 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 84 ص 153 ح 49 .
3- .عوالی اللآلی : ج 1 ص 324 ح 62 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 2 ص 124 نحوه ، مجمع البحرین : ج 1 ص 78 ، بحار الأنوار : ج 84 ص 256 ح 53 .
4- .الاحتجاج : ج 2 ص 240 ح 223 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 264 و 356 عن الإمام الرضا علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 81 ص 8 ح 8 .
ص: 427
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امانت ، در هشت چیز است : در نماز ، و زکات ، و حج ، و جهاد ، و امر به معروف و نهی از منکر ، و از همه اینها مهم تر ، سپرده هاست ، و [نیز] پیمانی که مردم با یکدیگر می بندند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :اذان ، حجّت بر امّت من است و تفسیرش این است : هرگاه مؤمن گفت : «خدا ، بزرگ تر است ؛ خدا ، بزرگ تر است» ، در واقع می گوید : بارخدایا ! تو بر آنچه می گویم ، گواهی . ای امّت محمّد ! نماز فرا رسید . پس آماده شوید و کار دنیا را رها کنید ... . و هرگاه گفت : «معبودی جز خدا نیست» ، در واقع می گوید : ای امّت محمّد! بدانید که من ، امانت هفت آسمان و هفت زمین را برگردن شما نهادم . پس اگر خواستید ، بیایید و اگر خواستید ، نیایید ؛ زیرا هر که [ندای] مرا اجابت کند ، سود برده است ، و هر که اجابت نکند ، به من زیانی نمی رسانَد .
عوالی اللآلی :در حدیث آمده است که علی علیه السلام چون وقت نماز می رسید ، به خود می پیچید و می لرزید و رنگش بر می گشت . به ایشان گفته شد : شما را چه شده است ، ای امیر مؤمنان؟ فرمود : «وقت نماز شده است ؛ وقت امانتی که خدا ، آن را به آسمان ها و زمین ، پیشنهاد داد و آنها از پذیرفتنش سر باز زدند و از آن ترسیدند» . (1)
امام صادق علیه السلام :غسل جنابت ، ... امانتی است که خداوند بر عهده بندگانش نهاده است تا بدان وسیله ، آنان را بیازماید .
.
1- .. اشاره است به آیه 72 از سوره احزاب .
ص: 428
الفصل الخامس : أصناف الاُمناء5 / 1اللّهُ عَزَّوجَلَّالکتاب«هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ» . (1)
الحدیثمجمع البیان عن ابن عبّاس والضحّاک والجبائی فی قَولِهِ تَعالی : «الْمُهَیْمِنُ» :أیِ الأَمینُ ، حَتّی لا یَضیعَ لِأَحَدٍ عِندَهُ حَقٌّ . (2)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله فی دُعاءِ الجَوشَنِ الکَبیرِ :اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ بِاسمِکَ ، یا مُعینُ یا أمینُ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :الحَمدُ للّهِِ ... المُهَیمِنِ بِقُدرَتِهِ ، وَالمُتعالی فَوقَ کُلِّ شَیءٍ بِجَبَروتِهِ . (4)
.
1- .الحشر : 23 .
2- .مجمع البیان : ج 9 ص 400 ، مجمع البحرین : ج 3 ص 1895 .
3- .البلد الأمین : ص 409 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 394 .
4- .الکافی : ج 8 ص 173 ح 194 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 77 ص 350 ح 31 .
ص: 429
فصل پنجم : امانتداران
5 / 1 خداوند عزّوجلّ
فصل پنجم : امانتداران5 / 1خداوند عز و جلقرآن«اوست خدایی که جز او معبودی نیست؛ همان فرمان روای پاکِ سلامت[ بخش و ]ایمنی بخش [ و ]نگهبان ...» .
حدیثمجمع البیان به نقل از ابن عبّاس و ضحّاک و جُبّایی در باره این سخن خداوند متعال : «نگهبان» :یعنی امین ، به طوری که حقّ هیچ کس در نزد او ، گم و ضایع نمی شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعای «جوشن کبیر» :بار خدایا ! به نام تو از تو درخواست می کنم ، ای کمک کننده ، ای امانتدار !
امام علی علیه السلام :ستایش ، خدایی را که ... به واسطه قدرتش ، نگهبان است و به سبب سلطنتش ، فرادستِ هر چیز است .
.
ص: 430
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ للّهِِ عَزَّ وجَلَّ تِسعَهً وتِسعینَ اسما ... مَن أحصاها دَخَلَ الجَنَّهَ (1) ، وهِیَ : اللّهُ ، الإِلهُ ، الواحِدُ ... المُهَیمِنُ ، العَزیزُ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله فی دُعاءِ السَّفَرِ :اللّهُمَّ إنّی أستَودِعُکَ نَفسی وأهلی ومالی ، ودینی ودُنیای وآخِرَتی ، وأمانَتی وخَواتیمَ عَمَلی . (3)
الإمام الباقر علیه السلام :کانَ إذا وَدَّعَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله رَجُلاً قالَ : أستَودِعُ اللّهَ دینَکَ ، وأمانَتَکَ ، وخَواتیمَ عَمَلِکَ . (4)
الإمام الصادق علیه السلام فی بَیانِ بَعضِ مَناسِکِ الحَجِّ :وأکثِر مِن أن تَستَودِعَ رَبَّکَ دینَکَ ونَفسَکَ وأهلَکَ ، ثُمَّ تَقولُ : أستَودِعُ اللّهَ الرَّحمنَ الرَّحیمَ الَّذی لا یُضَیِّعُ وَدائِعَهُ نَفسی ودینی وأهلی . (5)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ ، وَاحفَظنی وَاحفَظ عَلَیَّ ، وَاحرُسنی وَاحرُس عَلَیَّ ، وَاکنُفنی وَاکفِنی ، وَاجعَلنی وأهلی ووُلدی ومَن یَعنینی أمرُهُ ویَخُصُّنی فی وَدائِعِکَ المَحفوظَهِ ، وصِیانَتِکَ المَکلوءَهِ (6) . (7)
.
1- .قال الشیخ الصدوق رحمه الله : معنی قول النبیّ صلی الله علیه و آله : «إنّ للّه تبارک وتعالی تسعه وتسعین اسما ، من أحصاها دخل الجنّه» إحصاؤها هو الإحاطه بها ، والوقوف علی معانیها ، ولیس معنی الإحصاء عدّها ، وباللّه التوفیق (التوحید : ص 195) وقال العلّامه الطباطبائی رحمه الله : المراد بقوله : «من أحصاها دخل الجنَّه» الإیمان باتّصافه تعالی بجمیع ما تدلّ علیه تلک الأسماء ، بحیث لا یشذّ عنها شاذّ (المیزان فی تفسیر القرآن : ج 8 ص 359) .
2- .الخصال : ص 593 ح 4 ، التوحید : ص 194 ح 8 کلاهما عن سلیمان بن مهران عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 4 ص 186 ح 1 ؛ سنن الترمذی : ج 5 ص 530 ح 3507 ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1269 ح 3861 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 63 ح 42 عن أبی هریره کلّها نحوه ، کنز العمّال : ج 1 ص 448 ح 1937 .
3- .الکافی : ج 3 ص 480 ح 1 ، تهذیب الأحکام : ج 3 ص 310 ح 959 کلاهما عن اسماعیل بن أبی زیاد السّکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 271 ح 2413 ، بحار الأنوار : ج 76 ص 244 ح 27 .
4- .المحاسن : ج 2 ص 96 ح 1251 عن عبد اللّه بن میمون القدّاح عن الإمام الصادق علیه السلام ، عوالی اللآلی : ج 1 ص 151 ح 111 ، بحار الأنوار : ج 76 ص 281ح 7 .
5- .الکافی : ج 4 ص 431 ح 1 عن معاویه بن عمّار .
6- .کلأهُ اللّه کِلاءهً : أی حفظه وحرسه (الصحاح : ج 1 ص 69 «کلأ») .
7- .جمال الاُسبوع : ص 200 عن جعفر بن عماره عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 89 ص 379 ح 67 .
ص: 431
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل نود و نُه نام دارد ... که هر کس آنها را برشمارد ، به بهشت می رود . (1) آن نام ها عبارت اند از : خدا ، اِله ، یکتا ، ... نگهبان (امین) ، ارجمند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعای سفر :بار خدایا ! من ، خودم و کسانم و دارایی ام را ، و دینم و دنیایم و آخرتم را ، و امانتم و عواقب کارم را به تو می سپارم .
امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا ، هرگاه با مردی خداحافظی می کرد ، می فرمود : «دین و امانت و عواقب کارَت را به خدا می سپارم» .
امام صادق علیه السلام در بیان برخی آیین های حج :دینت را و خودت و کسانت را بسیار به خداوند می سپاری و می گویی : «خودم را و دینم را و کسانم را به خدای مهرگسترِ مهربان می سپارم ؛ کسی که آنچه را به او بسپارند ، تباه نمی گردانَد» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بار خدایا! بر محمّد و خاندان او درود فرست و مرا نگه دار و از من ، محافظت نما ، و مرا پاس بدار و از من ، مراقبت فرما و مرا در پناه حمایت خود گیر ، و برایم کارسازی کن ، و مرا و همسرم را و فرزندانم را و هر آن کس را که به من مربوط می شود و اختصاص به من دارد ، در میان سپرده هایت که محفوظ اند و نگهداری و حراست می شوند ، قرار ده .
.
1- .شیخ صدوق رحمه الله می گوید : معنای «شمردن» نام های خداوند در این فرموده پیامبر صلی الله علیه و آله : «خداوند تبارک و تعالی نود و نُه نام دارد که هر کس آن را برشمارد ، به بهشت می رود» احاطه بر آنها و فهمیدن معانی آنهاست ، نه شمارش کردن آنها (التوحید : ص 195) . علّامه طباطبایی رحمه الله می گوید : مراد از این فرموده پیامبر صلی الله علیه و آله : «هر که آنها را برشمارد به بهشت می رود» ، ایمان داشتن به این معناست که خداوند متعال ، به هر آنچه این نام ها بر آنها دلالت دارند ، متّصف است و یک مورد هم استثنا ندارد (المیزان فی تفسیر القرآن : ج 8 ص 359) .
ص: 432
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ لُقمانَ الحَکیمَ کانَ یَقولُ : إنَّ اللّهَ عز و جل إذَا استودِعَ شَیئا حَفِظَهُ . (1)
5 / 2المَلائِکَهُالکتاب«إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ * ذِی قُوَّهٍ عِندَ ذِی الْعَرْشِ مَکِینٍ * مُّطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ». (2)
«وَ إِنَّهُ لَتَنزِیلُ رَبِّ الْعَالَمِینَ * نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ» . (3)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله لِجَبرَئیلَ علیه السلام :ما أحسَنَ ما أثنی عَلَیکَ رَبُّکُ : «ذِی قُوَّهٍ عِندَ ذِی الْعَرْشِ مَکِینٍ * مُّطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ» فَما کانَت قُوَّتُکَ؟ وما کانَت أمانَتُکَ؟ فَقالَ : ... وأمّا أمانَتی ، فَإِنّی لَم اُؤمَر بِشَیءٍ فَعَدَوتُهُ (4) إلی غَیرِهِ . (5)
الإمام علیّ علیه السلام :ثُمَّ فَتَقَ ما بَینَ السَّماواتِ العُلا ، فَمَلَأَهُنَّ أطوارا مِن مَلائِکَتِهِ ، مِنهُم سُجودٌ لا یَرکَعونَ ... ومِنهُم اُمَناءُ عَلی وَحیِهِ ، وألسِنَهٌ إلی رُسُلِهِ ، ومُختَلِفونَ بِقَضائِهِ وأمرِهِ . (6)
.
1- .مسند ابن حنبل : ج 2 ص 393 ح 5609 ، السنن الکبری للنسائی : ج 6 ص 132 ح 10350 10353 ، السنن الکبری : ج 9 ص 291 ح 18577 ولیس فیه صدره ، المنتخب من مسند عبد بن حمید : ص 270 ح 855 کلّها عن ابن عمر ، کنز العمّال : ج 6 ص 702 ح 17475 .
2- .التکویر : 19 21 .
3- .الشعراء : 192 و 193 .
4- .فی المصدر : «بعدوته» ، والتصویب من بحار الأنوار .
5- .مجمع البیان : ج 10 ص 677 ، بحار الأنوار : ج 18 ص 171 ؛ تاریخ دمشق : ج 50 ص 325 ح 10699 عن معاویه بن قرّه .
6- .نهج البلاغه : الخطبه 1 ، بحار الأنوار : ج 57 ص 177 ح 136 .
ص: 433
5 / 2 فرشتگان
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :لقمان حکیم می گفت : «خداوند عز و جل هرگاه چیزی به او سپرده شود ، از آن ، نگهداری می کند» .
5 / 2فرشتگانقرآن«به درستی که [ قرآن ] سخن فرشته بزرگواری است. نیرومند [ که ] نزد خداوند عرش، بلندپایگاه است . در آن جا [ هم ] مُطاع [ و هم ]امین است» .
«و راستی که این [ قرآن ] ، وحی [نامه] پروردگارِ جهانیان است . «روح الأمین» ، آن را بر دلت نازل کرد» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله به جبرئیل علیه السلام :چه نیکو پروردگارت تو را ستود : «نیرومند [که ]نزد خداوند عرش ، بلند پایگاه است . در آن جا [هم] مُطاع [و هم ]امین است» . نیرومندیِ تو در چیست؟ و امانتداری ات به چیست؟ جبرئیل علیه السلام گفت : ... امانتداری ام به این است که هر مأموریتی به من داده شده است ، از آن فراتر نرفته ام [و عینا آن را انجام داده ام] .
امام علی علیه السلام :سپس میان آسمان های بلند را از هم گشاد و آنها را از انواع فرشتگان ، آکَنده ساخت که برخی از آن فرشتگان ، پیوسته در سجودند و رکوعی ندارند ... و برخی از آنها ، امینِ وحی او و زبان هایی (پیام رسان) به سوی پیامبران اویند ، و با حکم و فرمان او ، آمد و شد می کنند .
.
ص: 434
عنه علیه السلام فی صِفَهِ المَلائِکَهِ :جَعَلَهُمُ اللّهُ فیما هُنالِکَ أهلَ الأَمانَهِ عَلی وَحیِهِ ، وحَمَّلَهُم إلَی المُرسَلینَ وَدائِعَ أمرِهِ ونَهیِهِ . (1)
الإمام زین العابدین علیه السلام فِی الصَّلاه عَلی حَمَلَهِ العَرشِ وَالمَلائِکَهِ المُقَرَّبینَ :اللّهُمَّ وحَمَلَهُ عَرشِکَ الَّذینَ لا یَفتُرونَ مِن تَسبیحِکَ ... وجِبریلُ الأَمینُ عَلی وَحیِکَ ، المُطاعُ فی أهلِ سَماواتِکَ ، المَکینُ لَدَیکَ ، المُقَرَّبُ عِندَکَ ، وَالرّوحُ الَّذی هُوَ عَلی مَلائِکَهِ الحُجُبِ (2) ، وَالرّوحُ الَّذی هُوَ مِن أمرِکَ . (3) فَصَلِّ عَلَیهِم وعَلَی المَلائِکَهِ الَّذینَ مِن دونِهِم ، مِن سُکّانِ سَماواتِکَ ، وأهلِ الأَمانَهِ عَلی رِسالاتِکَ ، ... وحُمّالِ الغَیبِ إلی رُسُلِکَ ، وَالمُؤتَمَنینَ عَلی وَحیِکَ . (4)
5 / 3الأَنبِیاءُ علیهم السلامالکتاب«أُبَلِّغُکُمْ رِسَالَتِ رَبِّی وَأَنَا لَکُمْ نَاصِحٌ أَمِینٌ» . (5)
.
1- .نهج البلاغه : الخطبه 91 ، بحار الأنوار : ج 57 ص 109 ح 90 .
2- .قال المجلسی فی بحار الأنوار : الرّوح رئیس الملائکه الموکلین بالحجب والساکنین فیها ، والظاهر أنّه شخص واحد موکّل بالجمیع ، ویحتمل أن یکون اسم جنس ، بأن یکون لملائکه کل حجاب رئیس یطلق علیه الروح (بحار الأنوار : ج 59 ص 221) .
3- .قال المجلسی قدس سره : «والروح الذی هو من أمرک» إشاره إلی قوله تعالی : «وَ یَسْئلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی» (بحار الأنوار : ج 59 ص 222) .
4- .الصحیفه السجّادیّه : ص 27 الدعاء 3 ، بحار الأنوار : ج 59 ص 217 ح 85 عن المتوکّل بن هارون عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام .
5- .الأعراف : 68 .
ص: 435
5 / 3 پیامبران
امام علی علیه السلام در توصیف فرشتگان :خداوند ، آنها را در آن جایگاهی که هستند . امانتدارانِ وحی خویش داشت ، و آنها را حاملان امانت های امر و نهی خود به سوی پیامبرانش قرار داد .
امام زین العابدین علیه السلام در درود فرستادن بر حاملان عرش و فرشتگان مقرّب :بار خدایا ! و حاملان عرشَت که در تسبیحگویی تو سستی نمی ورزند ... و جبرئیل که امینِ وحی توست و در میان آسمانیان ، فرمانش مُطاع است و در نزد تو بلندپایگاه ، و به درگاه تو مقرّب است ، و روح [نام فرشته ای] که سالار فرشتگان پرده هاست ، (1) و روح [نام فرشته ای] که از عالم امر توست . (2) بر اینان و بر فرشتگانی که فرودست تر از اینان و ساکنان آسمان های تو اند ، و امانتداران پیام های تو ... و رسانندگان [اسرار] غیب به پیامبران تو ، و امین بر وحی تو ، درود فرست !
5 / 3پیامبرانقرآن«پیام های پروردگارم را به شما می رسانم و برای شما ، خیرخواهی امینم»
.
1- .علّامه مجلسی گفته است : روح ، رئیس فرشتگان ، مسئول حجاب و پرده ها و ساکنان در آنهاست. ظاهر ، این است که او یک نفر است و بر همه گمارده شده است. احتمال هم دارد که روح، اسم جنس باشد ؛ یعنی برای همه فرشتگانِ هر حجابی، رئیسی هست که به او «روح» می گویند.
2- .علّامه مجلسی می گوید : عبارت «روح که از عالم امرِ توست» ، اشاره به این سخن خداست : «از تو در باره روح می پرسند، بگو : روح از جانب پروردگار من است» .
ص: 436
«کَذَّبَتْ قَوْمُ نُوحٍ الْمُرْسَلِینَ * إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ نُوحٌ أَلَا تَتَّقُونَ * إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ» . (1)
«وَ لَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَ جَاءَهُمْ رَسُولٌ کَرِیمٌ * أَنْ أَدُّواْ إِلَیَّ عِبَادَ اللَّهِ إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ» . (2)
«قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَاأَبَتِ اسْتَئجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَئجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ» . (3)
«وَ قَالَ الْمَلِکُ ائْتُونِی بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِی فَلَمَّا کَلَّمَهُ قَالَ إِنَّکَ الْیَوْمَ لَدَیْنَا مَکِینٌ أَمِینٌ» . (4)
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام فی صِفَهِ الأَرضِ :فَلَمّا مَهَدَ أرضَهُ ، وأنفَذَ أمرَهُ ، اختارَ آدَمَ علیه السلام ... فَأَهبَطَهُ بَعدَ التَّوبَهِ لِیَعمُرَ أرضَهُ بِنَسلِهِ ، ولِیُقیمَ الحُجَّهَ بِهِ عَلی عِبادِهِ . ولَم یُخلِهِم بَعدَ أن قَبَضَهُ مِمّا یُؤَکِّدُ عَلَیهِم حُجَّهَ رُبوبِیَّتِهِ ، ویَصِلُ بَینَهُم وبَینَ مَعرِفَتِهِ ، بَل تَعاهَدَهُم بِالحُجَجِ عَلی ألسُنِ الخِیَرَهِ مِن أنبِیائِهِ ، ومُتَحَمِّلی وَدائِعِ رِسالاتِهِ ، قَرنا فَقَرنا ، حَتّی تَمَّت بِنَبِیِّنا مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله حُجَّتُهُ . (5)
5 / 4خاتَمُ الأَنبِیاءِ صلی الله علیه و آلهالکتاب«مُّطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ» . (6)
.
1- .الشعراء : 105 107 وراجع : 123 125 و 141 143 و 160 162 و 176 178 .
2- .الدخان : 17 و 18 .
3- .القصص : 26 .
4- .یوسف : 54 .
5- .نهج البلاغه : الخطبه 91 ، بحار الأنوار : ج 57 ص 112 ح 90 .
6- .التکویر : 21 .
ص: 437
5 / 4 خاتم پیامبران صلی الله علیه وآله
«قوم نوح ، پیامبران را تکذیب کردند ؛ چون برادرشان نوح به آنان گفت: «آیا پروا ندارید؟ من برای شما ، فرستاده ای امینم » .
«و به یقین، پیش از آنان ، قوم فرعون را بیازمودیم، و پیامبری بزرگوار بر ایشان آمد که [ به آنان گفت] : بندگان خدا را به من بسپارید ؛ زیرا من ، برای شما فرستاده ای امینم» .
«یکی از آن دو [ دختر ] گفت: «ای پدر! او را استخدام کن ؛ چرا که بهترین کسی است که استخدام می کنی: [هم] نیرومند [ و هم ]امین است»» .
«و پادشاه گفت: «او را نزد من آورید، تا وی را ویژه خود کنم» . پس چون با او سخن راند، گفت: «تو امروز ، نزد ما بامنزلت و امین هستی»» .
حدیثامام علی علیه السلام در توصیف زمین :چون زمینش را آماده ساخت و فرمانش را روان داشت ، آدم علیه السلام را برگزید ... و پس از توبه ، او را [به زمین ]فرو فرستاد تا زمینش را با تبار او آباد کند و او را بر بندگانش ، حجّت [و دلیل وجود خویش ]قرار دهد . و پس از میراندن او نیز بندگانش را از وجود آنچه که حجّت خداوندگاری اش را بر آنان تأکید و تقویت کند و آنان را به شناخت خداوند رسانَد ، بی بهره نگذاشت ؛ بلکه با زبان برگزیدگانش ، یعنی پیامبران و امانتداران پیام هایش ، نسلی از پیِ نسلی ، بر آنان حجّت آورد ، تا آن که حجّت او با پیامبر ما محمّد صلی الله علیه و آله تمام [ و کامل] شد .
5 / 4خاتم پیامبران صلی الله علیه و آلهقرآن«در آن جا [ هم ] مُطاع [ و هم ] امین است» .
.
ص: 438
الحدیثتفسیر القمیّ عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی : «ذِی قُوَّهٍ عِندَ ذِی الْعَرْشِ مَکِینٍ» :قالَ علیه السلام : یَعنی جَبرَئیلَ . قُلتُ : قَولُهُ : «مُّطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ» ، قالَ : یَعنی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، هُوَ المُطاعُ عِندَ رَبِّهِ ، الأَمینُ یَومَ القِیامَهِ . (1)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أمَ وَاللّهِ ، إنّی لَأَمینٌ فِی السَّماءِ ، أمینٌ فِی الأَرضِ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام فی خُطبَهٍ لَهُ یُبَیِّنُ فیها فَضلَ الرَّسولِ الکَریمِ :فَأَخرَجَهُ مِن أفضَلِ المَعادِنِ مَنبِتا ، وأعَزِّ الأَروماتِ (3) مَغرِسا ، مِنَ الشَّجَرَهِ الَّتی صَدَعَ مِنها أنبِیاءَهُ ، وَانتَجَبَ مِنها اُمَناءَهُ . (4)
عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ بَعَثَ مُحَمَّدا صلی الله علیه و آله نَذیرا لِلعالَمینَ ، وأمینا عَلَی التَّنزیلِ . (5)
عنه علیه السلام :أشهَدُ أنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ المُصطَفی ، ورَسولُهُ المُجتَبی ، وأمینُهُ المُرتَضی ، أرسَلَهُ بِالحَقِّ بَشیرا ونَذیرا ، وداعِیا إلَیهِ بِإِذنِهِ ، وسِراجا مُنیرا . فَبَلَّغَ الرِّسالَهَ ، وأدَّی الأَمانَهَ، ونَصَحَ الاُمَّهَ ، وعَبَدَ اللّهَ حتّی أتاهُ الیَقینُ . (6)
.
1- .تفسیر القمیّ : ج 2 ص 408 ، بحار الأنوار : ج 9 ص 248 ح 153 .
2- .المعجم الکبیر : ج 1 ص 331 ح 989 ، تفسیر ابن کثیر : ج 4 ص 466 ، تفسیر القرطبی : ج 11 ص 262 کلّها عن أبی رافع ، المصنّف لعبد الرزّاق : ج 8 ص11 ح 14091 عن زید بن اسلم ، کنز العمّال : ج 11 ص 413 ح 31937 ؛ تفسیر العیاشی : ج 2 ص 251 ح 42 عن أحدهما علیهماالسلامعنه صلی الله علیه و آله نحوه ، بحار الأنوار : ج 9 ص 219 ح 101 .
3- .الأرومه بوزن الأکوله : الأصل (النهایه : ج 1 ص 41 «أرم») .
4- .نهج البلاغه : الخطبه 94 ، بحار الأنوار : ج 16 ص 379 ح 91 وراجع : التوحید : ص 72 ح 26 .
5- .نهج البلاغه : الخطبه 26 ، الغارات : ج 1 ص 303 عن عبد الرحمن بن جندب عن أبیه ، بحار الأنوار : ج 18 ص 226 ح 68 ؛ الإمامه والسیاسه : ج 1 ص174 .
6- .مصباح المتهجّد : ص 385 ح 512 عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 89 ص 235 ح 67 .
ص: 439
حدیثتفسیر القمّی به نقل از ابو بصیر :امام صادق علیه السلام ، در باره این سخن خداوند عز و جل : «نیرومند [که] نزد خداوندگار عرش ، بلندجایگاه است» ، فرمود : «مقصود ، جبرئیل علیه السلام است» . گفتم : مقصود از : «آن جا فرمان رواست و امین» کیست؟ فرمود : «مقصود ، پیامبر خداست . در نزد پروردگارش ، فرمانش نافذ است و در روز رستاخیز ، امین است» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هان! به خدا سوگند که من ، هم در آسمان امین هستم ، و هم در زمین .
امام علی علیه السلام در سخنرانی ای که طیّ آن ، برتری پیامبر گرامی را بیان می دارد :او را از برترین رویشگاه ها و ارجمندترین (/ نیرومندترین) ریشه ها برآورد ؛ از درختی که پیامبرانِ خود را از آن پدید آورد و امانتدارانش را از آن برگُزید .
امام علی علیه السلام :خداوند ، محمّد صلی الله علیه و آله را فرستاد تا جهانیان را هشدار دهد و امینِ وحی باشد .
امام علی علیه السلام :گواهی می دهم که محمّد ، بنده برگزیده اوست ، و فرستاده منتخب او ، و امینِ مورد پسندش . او را به درستی فرستاد تا نوید و بیم دهد ، و به اذن او به سویش فرا خوانَد ، و چراغی تابان باشد ، و او پیام [خدایش] را برساند ، و امانت را بگزارد ، و امّت را راه نمایی فرمود ، و تا واپسین دمِ زندگی ، خدا را بندگی و پرستش نمود .
.
ص: 440
عنه علیه السلام فی خُطبَهٍ لَهُ فی صِفَهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله :أمینُ وَحیِهِ ، وخاتَمُ رُسُلِهِ ، وبَشیرُ رَحمَتِهِ ، ونَذیرُ نَقِمَتِهِ . (1)
عنه علیه السلام مِن خُطبَهٍ لَهُ علیه السلام یَذکُرُ فیها بَعضَ صِفاتِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله :فَهُوَ أمینُکَ المَأمونُ ، وخازِنُ عِلمِکَ المَخزونِ ، وشَهیدُکَ یَومَ الدّینِ ، وبَعیثُکَ بِالحَقِّ ، ورَسولُکُ إلَی الخَلقِ . (2)
عنه علیه السلام فی صِفَهِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله :فَهُوَ أمینُکَ المَأمونُ ، وشَهیدُکَ یَومَ الدّینِ وبَعیثُکَ نِعمَهً ، ورَسولُکَ بِالحَقِّ رَحمَهً . (3)
عنه علیه السلام :لَمّا خَرَجَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إلَی المَدینَهِ فِی الهِجرَهِ ، أمَرَنی أن اُقیمَ بَعدَهُ حَتّی اُؤَدِّیَ وَدائِعَ کانَت عِندَهُ لِلنّاسِ ؛ ولِذا کانَ یُسَمَّی الأَمینَ . فَأَقَمتُ ثَلاثا ، فَکُنتُ أظهَرُ ، ما تَغَیَّبتُ یَوما واحِدا ، ثُمَّ خَرَجتُ فَجَعَلتُ أتَّبِعُ طَریقَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله حَتّی قَدِمتُ . (4)
السیره النبویه لابن هشام :کانَت قُرَیشٌ تُسَمّی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قَبلَ أن یَنزِلَ عَلَیهِ الوَحیُ: الأَمینَ. (5)
کشف الغمّه :مِن أسمائِهِ صلی الله علیه و آله : الأَمینُ ، وهُوَ مَأخوذٌ مِنَ الأَمانَهِ وأدائِها وصِدقِ الوَعدِ ، وکانَتِ العَرَبُ تُسَمّیهِ بِذلِکَ قَبلَ مَبعَثِهِ ، لِما شاهَدوهُ مِن أمانَتِهِ ، وکُلُّ مَن أمِنتَ مِنهُ الخُلفَ وَالکَذِبَ فَهُوَ أمینٌ ، ولِهذا وُصِفَ بِهِ جَبرَئیلُ علیه السلام فَقالَ : « مُّطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ » . (6)
.
1- .نهج البلاغه : الخطبه 173 .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 72 ، الغارات : ج 1 ص 160 عن أبی سلام الکندی ، بحار الأنوار : ج 16 ص 378 ح 90 ؛ المعجم الأوسط : ج 9 ص 43 ح 9089 ،تفسیر ابن کثیر : ج 3 ص 517 کلاهما عن سلامه بن الکندی ، دستورمعالم الحکم : ص 98 وکلّها نحوه ، کنز العمّال : ج 2 ص 271 ح 3989 .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 106 ، الإقبال : ج 2 ص 290 من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 98 ص 309 ح 3 ؛ المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص83 ح 3 نحوه .
4- .الطبقات الکبری : ج 3 ص 22 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 69 کلاهما عن عبید اللّه بن أبی رافع ، کنز العمّال : ج 16 ص 685 ح 46324 وراجع : بحار الأنوار : ج 19 ص 86 ح 37 .
5- .السیره النبویه لابن هشام : ج 1 ص 210.
6- .کشف الغمّه : ج 1 ص 11.
ص: 441
امام علی علیه السلام در سخنرانی ای در معرّفی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امین وحیِ او بود ، و خاتم پیامبرانش ، و نوید دهنده به رحمتش ، و ترساننده از خشم و کیفرش .
امام علی علیه السلام از سخنرانی ای که در آن ، پاره ای ویژگی های پیامبر صلی الله علیه و آله را بر می شمارد :او امین و مورد اعتماد تو بود ، و خزانه دار دانشِ نهان تو ، و گواه تو در روز جزا ، و فرستاده بر حقّ تو ، و فرستاده تو به سوی مردمان .
امام علی علیه السلام در توصیف پیامبر صلی الله علیه و آله :او امینِ مورد اعتماد تو بود ، و گواه تو در روز جزاست ، و برانگیختنش نعمتی بود از جانب تو ، و فرستاده بر حقّ تو بود که از سرِ رحمت فرستادی .
امام علی علیه السلام :هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله ره سپار هجرت به مدینه شد ، به من دستور داد پس از او بمانم تا سپرده هایی را که از مردم نزد او بوده ، به صاحبانشان باز گردانم . برای همین خصلتش بود که به او «امین» می گفتند . من ، سه روز ماندم . و آشکار می گشتم و حتّی یک روز پنهان نشدم . پس از آن ، مکّه را ترک گفتم و راه پیامبر خدا را دنبال کردم تا [به مدینه] آمدم .
السیره النبویّه ، ابن هشام :قریش ، به پیامبر خدا ، پیش از آن که بر او وحی فرود آید ، «امین» می گفتند .
کشف الغُمّه :یکی از نام های پیامبر صلی الله علیه و آله «امین» است که برگرفته از امانت و امانتداری و خوش قولی است . عرب ، پیامبر صلی الله علیه و آله را پیش از معبوث شدنش ، به این نام می خواندند ؛ زیرا در او امانتداری دیده بودند . هر شخصی که از خُلف وعده و دروغگوییِ او در امان باشی ، «امین» است . به همین سبب ، از جبرئیل علیه السلام با این وصف یاد شده و خداوند فرموده است : «آن جا فرمان رواست و امین» .
.
ص: 442
5 / 5الأَئِمَّهُ مِن أهلِ البَیتِ علیهم السلامالکتاب«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّواْ الْأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُم بِهِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ سَمِیعَا بَصِیرًا». (1)
«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَهَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَ أَشْفَقْنَ مِنْهَا وَ حَمَلَهَا الْاءِنسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا» . (2)
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام وقَد سَأَلَهُ بَعضُ الزَّنادِقَهِ عَن قَولِ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ : «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَهَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَ أَشْفَقْنَ مِنْهَا وَ حَمَلَهَا الْاءِنسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا» ، فَما هذِهِ الأَمانَهُ ؟ :أمَّا الأَمانَهُ الَّتی ذَکَرتَها ، فَهِیَ الأَمانَهُ الَّتی لا تَجِبُ ولا تَجوزُ أن تَکونَ إلّا فِی الأَنبِیاءِ وأوصِیائِهِم ؛ لِأَنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالَی ائتَمَنَهُم عَلی خَلقِهِ ، وجَعَلَهُم حُجَجا فی أرضِهِ . (3)
الإمام الباقر علیه السلام لَمّا سُئِلَ عَن قَولِ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ : «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّواْ الْأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ» :أمَرَ اللّهُ الإِمامَ مِنّا أن یُؤَدِّیَ الإِمامَهَ إلَی الإِمامِ بَعدَهُ ، لَیسَ لَهُ أن یَزوِیَها عَنهُ ، ألا تَسمَعُ إلی قَولِهِ : «وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُم بِهِ» هُمُ الحُکّامُ ، أوَ لا تَری أنَّهُ خاطَبَ بِهَا الحُکّامَ . (4)
.
1- .النساء : 58 .
2- .الأحزاب : 72 .
3- .الاحتجاج : ج 1 ص 574 و 591 ح 137 ، بحار الأنوار : ج 93 ص 117 ح 1 .
4- .الغیبه للنعمانی : ص 54 ح 5 عن زراره ، بحار الأنوار : ج 23 ص 279 ح 17 .
ص: 443
5 / 5 پیشوایانِ از اهل بیت علیهم السلام
5 / 5پیشوایان از اهل بیت علیهم السلامقرآن«خدا به شما فرمان می دهد که سپرده ها را به صاحبان آنها رد کنید؛ و چون میان مردم داوری می کنید، به عدالتْ داوری کنید. در حقیقت، نیکو چیزی است که خدا ، شما را به آن پند می دهد. خدا ، شنوایِ بیناست» .
«ما امانت [ الهی و بار تکلیف ] را بر آسمان ها و زمین و کوه ها عرضه کردیم ؛ ولی آنها از برداشتن آن ، سر باز زدند و از آن هراسناک شدند ؛ و[ لی ] انسان ، آن را برداشت . به راستی او ستمگری نادان بود» .
حدیثامام علی علیه السلام در پاسخ به زندیقی که از این سخن خدای عز و جل : «ما امانت را بر آسمان ها و زمین و کوه ها عرضه کردیم ؛ ولی آنها از برداشتن آن ، سرباز زدند و از آن هراسناک شدند ؛ و[لی] انسان ، آن را برداشت . به راستی او ستمگری نادان بود» پرسید و گفت : این امانت چیست؟ :امانتی که گفتی ، امانتی است که نباید و روا نبوَد که باشد ، مگر در پیامبران و جانشینان آنان ؛ زیرا خداوند تبارک و تعالی اینان را امین خود در میان آفریدگانش ، و حجّت در زمین خویش قرار داد .
امام باقر علیه السلام در پاسخ به سؤال در باره این سخن خدای عز و جل : «خدا به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبانش باز گردانید و هرگاه میان مردم حکم کردید ، به داد حکم کنید» :خداوند ، به هر یک از ما امامان فرموده است که [امانت] امامت را به امامِ پس از خود بسپارد . او حق ندارد آن را از وی دریغ بدارد . نمی بینی که می فرماید : «و هرگاه میان مردم حکم کردید ، به داد حکم کنید . خدا چه نیکو اندرز می دهد شما را» ؟ اینان ، حاکمان اند . نمی بینی که خداوند در این آیه ، حاکمان را مخاطب ساخته است؟
.
ص: 444
الکافی عن برید العجلی :سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ علیه السلام عَن قَولِ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ : «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّواْ الْأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ» قالَ : إیّانا عَنی ؛ أن یُؤَدِّیَ الأَوَّلُ إلَی الإِمامِ الَّذی بَعدَهُ الکُتُبَ وَالعِلمَ وَالسِّلاحَ . «وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ» الَّذی فی أیدیکُم . (1)
الإمام الصادق علیه السلام فی قَولِ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ : «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّواْ الْأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا» :أمَرَ اللّهُ الإِمامَ الأَوَّلَ أن یَدفَعَ إلَی الإِمامِ الَّذی بَعدَهُ کُلَّ شَیءٍ عِندَهُ . (2)
عنه علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی : «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّواْ الْأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ» :عَلَی الإِمامِ أن یَدفَعَ ما عِندَهُ إلَی الإِمامِ الَّذی بَعدَهُ ، واُمِرَتِ الأَئِمَّهُ بِالعَدلِ ، واُمِرَ النّاسُ أن یَتَّبِعوهُم . (3)
الإمام الکاظم علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی : «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّواْ الْأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا» :هذِهِ مُخاطَبَهٌ لَنا خاصَّهً ، أمَرَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی کُلَّ إمامٍ مِنّا أن یُؤَدِّیَ إلَی الإِمامِ الَّذی بَعدَهُ ، ویوصِیَ إلَیهِ ، ثُمَّ هِیَ جارِیَهٌ فی سائِرِ الأَماناتِ . (4)
.
1- .الکافی : ج 1 ص 276 ح 1 ، تفسیر العیاشی : ج 1 ص 247 ح 153 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 21 ، بصائرالدرجات : ص 475 ح 4 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 26 ص 220 ح 42 .
2- .الکافی : ج 1 ص 277 ح 4 ، بصائر الدرجات : ص 476 ح 6 ، تأویل الآیات الظاهره : ج 1 ص 134 ح 11 کلّها عن المعلّی بن خنیس ، مجمع البیان : ج 3ص 98 عن الإمام الباقر والإمام الصادق علیهماالسلام نحوه ، بحارالأنوار : ج 23 ص 276 ح 7 وراجع : الغیبه للنعمانی : ص52 ح 2 .
3- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 223 ح 533 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 3 ح 3217 بزیاده «أن یحکموا» بعد «الأئمه» وکلاهما عن معلّی بن خنیس ، تفسیر العیّاشی¨ : ج 1 ص 249 ح 167 عن ابن أبی یعفور نحوه ، بحار الأنوار : ج 23 ص 278 ح 14 .
4- .معانی الأخبار : ص 107 ح 1 عن یونس بن عبد الرحمن ، بحار الأنوار : ج 23 ص 278 ح 13 .
ص: 445
الکافی به نقل از بُرَید عِجلی :از امام باقر علیه السلام در باره این سخن خداوند عز و جل که : «خدا به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبانش باز گردانید و هرگاه میان مردم حکم کردید ، به داد حکم کنید» پرسیدم . فرمود : «مقصودش ما هستیم ؛ یعنی باید امامِ پیشین ، کتاب ها و دانش و سلاح را به امامِ پس از خود بسپارد . «و هرگاه میان مردمْ حکم کردید ، به عدل ، حکم کنید» ، یعنی به عدلی که در دست شماست» .
امام صادق علیه السلام در باره این سخن خداوند عز و جل : «خدا به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبانش باز گردانید» :خدا به امامِ پیشین فرمان داده است که تمام آنچه را [از علایم امامت] نزد اوست ، در اختیار امامِ پس از خود بگذارد .
امام صادق علیه السلام در باره این سخن خداوند متعال : «خدا به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبانشان باز گردانید و هرگاه میان مردم حکم کردید ، به داد حکم کنید» :بر امام است که آنچه را نزد اوست ، به امامِ پس از خود بدهد . [نیز ]امامان ، به دادگری مأمور گشته اند ، و مردم به پیروی کردن از آنان ، فرمان یافته اند .
امام کاظم علیه السلام در باره این سخن خداوند متعال : «خدا به شما فرمان می دهد امانت ها را به صاحبانشان باز گردانید» :این خطاب ، [در اصل ،] ویژه ماست . خداوند تبارک و تعالی به هر یک از ما امامان دستور می دهد که [امانت امامت را] به امام پس از خود بسپارد و به او وصیّت کند . سپس در باره دیگر امانت هاست .
.
ص: 446
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :فاطِمَهُ بَهجَهُ قَلبی ، وَابناها ثَمَرَهُ فُؤادی ، وبَعلُها نورُ بَصَری ، وَالأَئِمَّهُ مِن وُلدِها اُمَناءُ رَبّی ، وحَبلٌ مَمدودٌ بَینَهُ وبَینَ خَلقِهِ . مَنِ اعتَصَمَ بِهِم نَجا ، ومَن تَخَلَّفَ عَنهُم هَوی . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :مَعاشِرَ النّاسِ ، اُوصیکُم (2) فی عِترَتی وأهلِ بَیتی خَیرا ، فَإِنَّهُم مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَهُم ، وهُمُ الأَئِمَّهُ الرّاشِدونَ بَعدی وَالاُمَناءُ المَعصومونَ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :إنّا أهلُ بَیتٍ خَصَّنَا اللّهُ بِالرَّحمَهِ وَالحِکمَهِ ، وَالنُّبُوَّهِ وَالعِصمَهِ ... وَائتَمَنَنا عَلی وَحیِهِ ، فَنَحنُ الهُداهُ المَهدِیّونَ . (4)
الإمام الباقر علیه السلام فی وَصفِ الأَئِمَّهِ علیهم السلام :کانوا نورا مُشرِقا حَولَ عَرشِ رَبِّهِم ، فَأَمَرَهُم فَسَبَّحوا فَسَبَّحَ أهلُ السَّماواتِ بِتَسبیحِهِم ، ... فِإِنَّهُم لَهُمُ الصّافّونَ ، وإنَّهُم لَهُمُ المُسَبِّحونَ ... وَالاُمَناءُ عَلی وَحیِ اللّهِ ، هؤُلاءِ أهلُ بَیتِ النُّبُوَّهِ . (5)
الإمام الصادق علیه السلام :نَحنُ حُجَّهُ اللّهِ فی عِبادِهِ ، وشُهَداؤُهُ عَلی خَلقِهِ ، واُمَناؤُهُ عَلی وَحیِهِ ، وخُزّانُهُ عَلی عِلمِهِ . (6)
.
1- .الطرائف : ص 118 ح 180 ، نهج الحق : ص 227 وفیه «مهجه» بدل «بهجه» ، الصراط المستقیم : ج 2 ص 32 ، بحار الأنوار : ج 23 ص 110 ح 16 ؛ مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 59 ، ینابیع المودّه : ج 1 ص 243 ح 17 نقلاً عن الحموینی فی کتاب الفرائد عن جمیل بن صالح عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله .
2- .فی المصدر : «اُوصیکم اللّه » ، والتصویب من بحار الأنوار .
3- .کفایه الأثر : ص 104 عن زید بن أرقم ، بحار الأنوار : ج 36 ص 321 ح 173 .
4- .مشارق أنوار الیقین : ص 51 عن أبی سعید الخدری ، بحار الأنوار : ج 26 ص 260 ح 37 .
5- .الیقین : ص 318 ، تفسیر فرات : ص 396 ح 527 نحوه وکلاهما عن زیاد بن المنذر ، بحار الأنوار : ج 23 ص 245 ح 16 .
6- .التوحید : ص 152 ح 9 ، الزهد للحسین بن سعید : ص 187 ح 289 ، بصائر الدرجات : ص 61 ح 4 کلاهما نحوه وکلّها عن ابن أبی یعفور ، بحار الأنوار : ج26 ص 247 ح 15 .
ص: 447
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فاطمه ، شادیِ قلب من است ، و دو پسر او ، میوه دل من هستند ، و شوهرش ، نور دیده من است ، و امامان از نسل او ، امانتداران خدای من و رشته اتّصال میان او و بندگانش هستند . هر که به ایشان چنگ در زند ، نجات می یابد ، و هر که از آنان دوری گزیند ، نابود می شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای مردم! شما را به خوش رفتاری با فرزندانم و خاندانم سفارش می کنم ؛ زیرا آنان با حقّ اند و حق ، با آنان است . ایشان ، پیشوایانِ برحقّ پس از من ، و امانتداران معصوم هستند .
امام علی علیه السلام :ما خاندانی هستیم که خداوند ، رحمت و حکمت و نبوّت و عصمت را به ما اختصاص داده است ... و ما را بر وحی خویش ، امین قرار داده است . پس ما راه نمایانی ره یافته ایم .
امام باقر علیه السلام در توصیف امامان علیهم السلام :آنان ، پرتوی تابان پیرامون عرش پروردگارشان اند ؛ خدا بدانها فرمان داده و آنها او را تسبیح می گویند و با تسبیحگویی آنها ، آسمانیان ، تسبیح می گویند ... پس ، آنها (زمینیان) برای ایشان صف می کِشند و ایشان را تسبیح می گویند ... و ایشان ، امین بر وحی خدایند . ایشان ، خاندان نبوّت اند .
امام صادق علیه السلام :ما حجّت خدا بر بندگان او هستیم ، و گواهان او بر آفریدگانش ، و امانتدارانِ وحی ، و خزانه داران دانش او .
.
ص: 448
عنه علیه السلام فی زِیارَهِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وأهلِ بَیتِهِ علیهم السلام مِن بَعیدٍ :السَّلامُ عَلَیکَ أیُّهَا النَّبِیُّ ورَحمَهُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ ، السَّلامُ عَلَیکَ أیُّهَا النَّبِیُّ المُرسَلُ ، وَالوَصِیُّ المُرتَضی ، وَالسَّیِّدَهُ الکُبری ، وَالسَّیِّدَهُ الزَّهراءُ ، وَالسِّبطانِ المُنتَجَبانِ ، وَالأَولادُ الأَعلامُ (1) ، وَالاُمَناءُ المُنتَجَبونَ . (2)
عنه علیه السلام :اِتَّبِعوا رَسولَ اللّهِ وأهلَ بَیتِهِ ، وأقِرّوا بِما نَزَلَ مِن عِندِ اللّهِ ، وَاتَّبِعوا آثارَ الهُدی (3) ، فَإِنَّهُم عَلاماتُ الأَمانَهِ وَالتُّقی . (4)
عنه علیه السلام :الواجِبُ عَلَی الإِمامِ إذا نَظَرَ إلی رَجُلٍ یَزنی ، أو یَشرَبُ الخَمرَ ، أن یُقیمَ عَلَیهِ الحَدَّ ، ولا یَحتاجُ إلی بَیِّنَهٍ مَعَ نَظَرِهِ ؛ لِأَنَّهُ أمینُ اللّهِ فی خَلقِهِ . (5)
الإمام الرضا علیه السلام :إنَّ مُحَمَّدا صلی الله علیه و آله کانَ أمینَ اللّهِ فی خَلقِهِ ، فَلَمّا قُبِضَ صلی الله علیه و آله ، کُنّا أهلَ البَیتِ وَرَثَتَهُ ، فَنَحنُ اُمَناءُ اللّهِ فی أرضِهِ . (6)
الإمام العسکریّ علیه السلام فِی الصَّلاهِ عَلَی الحَسَنِ وَالحُسَینِ علیهماالسلام :اللّهُمَّ صَلَّ عَلَی الحَسَنِ ابنِ سَیِّدِ النَّبِیّینَ ... السَّلامُ عَلَیکَ یَابنَ سَیِّدِ الوَصِیّینَ ، أشهَدُ أنَّکَ یَابنَ أمیرِ المُؤمِنینَ أمینُ اللّهِ وَابنُ أمینِهِ ، عِشتَ مَظلوما ، ومَضَیتَ شَهیدا . اللّهُمَّ صَلِّ عَلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ المَظلومِ ... السَّلامُ عَلَیکَ یَابنَ أمیرِ المُؤمِنینَ ، أشهَدُ موقِنا أنَّکَ أمینُ اللّهِ وابنُ أمینِهِ ، قُتِلتَ مَظلوما ، ومَضَیتَ شَهیدا . (7)
.
1- .فی المصدر : «والأعلام» ، والتصویب من بحار الأنوار .
2- .مصباح المتهجّد : ص 289 ح 399 ، جمال الاُسبوع : ص 153 وفیه «المستخزنون» بدل «المنتجبون» ، بحارالأنوار : ج 89 ص 330 ح 3 .
3- .لعلّ المراد بآثار الهدی الأئمّه ، أو علومهم وأخبارهم وسننهم وآدابهم .
4- .الکافی : ج 1 ص 182 ح 6 و ج 2 ص 48 ح 3 ، کمال الدین : ص 411 ح 7 نحوه وکلها عن عبد الرحمن بن أبی لیلی ، بحار الأنوار : ج 23 ص 96 ح 3 .
5- .الکافی : ج 7 ص 262 ح 15 ، تهذیب الأحکام : ج 10 ص 44 ح 157 کلاهما عن الحسین بن خالد ، وسائل الشیعه : ج 18 ص 344 ح 34179 .
6- .الکافی : ج 1 ص 223 ح 1 ، تفسیر القمیّ : ج 2 ص 104 ، مختصر بصائر الدرجات : ص 174 کلّها عن عبد اللّه بن جندب ، بصائر الدرجات : ص 118 ح 1عن عبد الرحمن بن أبی نجران عن الإمام الرضا عن الإمام زین العابدین علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 26 ص 142 ح 16 .
7- .مصباح المتهجّد : ص 401 ح 524 ، جمال الاُسبوع : ص 297 کلاهما عن عبد اللّه بن محمّد العابد ، بحارالأنوار : ج 94 ص 74 ح 1 .
ص: 449
امام صادق علیه السلام در زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله و خاندانش از راه دور :درود و رحمت و برکات خدا بر تو ، ای پیامبر ! درود بر تو ای پیامبرِ مُرسَل ، و [بر تو ای ]جانشین پسندیده[ی پیامبر] ، و [بر تو ای] بانوی بزرگ و ای خاتون درخشان ، و [بر شما ، ای] دو نوه برگزیده[ی پیامبر] ، و [بر شما ای ]فرزندان برجسته و امانتدارانِ برگزیده .
امام صادق علیه السلام :از پیامبر خدا و خاندان او پیروی کنید ، و به آنچه از نزد خدا فرود آمده است ، اقرار نمایید . و نشانه های هدایت (1) را دنبال کنید ؛ زیرا آنان ، نشانه های امانت و پرهیزگاری اند .
امام صادق علیه السلام :بر امام است که هرگاه دید مردی زِنا می کند یا شراب می خورَد ، بر او حد جاری کند و با وجود دیدنش نیازی به گواه ندارد ؛ چرا که او امینِ خدا در میان خلق اوست .
امام رضا علیه السلام :محمّد صلی الله علیه و آله امین خدا در میان خلق او بود ، و پس از وفاتش ما اهل بیت ، وارث او هستیم . پس ما [نیز] امین خدا در زمین او هستیم .
امام عسکری علیه السلام در درود فرستادن بر حسن و حسین علیهماالسلام :بار خدایا ! بر حسن ، فرزند سالارِ پیامبران ، درود فرست ... درود بر تو ، ای فرزند سَرور جانشینان ! گواهی می دهم که تو ای فرزند امیرمؤمنان امین خدا و فرزند امین او هستی . مظلوم زیستی و شهید رفتی . بار خدایا ! بر حسینِ مظلوم ، فرزند علی ، درود فرست ... درود بر تو ای فرزند امیرمؤمنان ! با یقین گواهی می دهم ، که تو امینِ خدا و فرزند امین او هستی ، مظلومانه کشته شدی ، و شهید از دنیا رفتی .
.
1- .شاید مراد از نشانه های هدایت ، ائمّه علیهم السلام یا علوم و اخبار و روش و آداب آنها باشد .
ص: 450
الإمام المهدی علیه السلام فِی الزِّیارَهِ المَعروفَهِ بِزِیارَهِ النّاحِیَهِ :أنتُم خَزَنَتُهُ وشُهَداؤُهُ ، وعُلَماؤُهُ واُمَناؤُهُ . (1)
راجع : بحار الأنوار : ج 60 ص 278 282 (کلام العلّامه المجلسی فی بیان المراد من معنی الإمانه فی الآیه الشریفه) و موسوعه الإمام علیّ بن أبی طالب علیه السلام : ج 5 ص 311 (القسم العاشر / الفصل الثالث : الخصائص العملیّه / إمام الداعین / أدعیته فی الاستعانه فی أمر الولایه) .
5 / 6الإِنسانُالکتاب«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَهَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَ أَشْفَقْنَ مِنْهَا وَ حَمَلَهَا الْاءِنسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا» . (2)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ أنفُسَنا وأهلینا ، ومَوالِیَنا وأولادَنا مِن مَواهِبِ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ الهَنیئَهِ ، وعَواریهِ المُستَودَعَهِ ، نُمَتَّعُ بِها إلی أجَلٍ مَعلومٍ ، وتُقبَضُ لِوَقتٍ مَعدودٍ . ثُمَّ افتَرَضَ عَلَینَا الشُّکرَ إذا أعطانا ، وَالصَّبرَ إذَا ابتَلانا . (3)
.
1- .المزار الکبیر : ص 568 عن محمّد بن عبد اللّه بن جعفر الحمیری ، مصباح الزائر : ص 430 ، بحار الأنوار : ج 102 ص 93 ح 2 .
2- .الأحزاب : 72 .
3- .مسکّنُ الفؤاد : ص 108 ، نزهه الناظر : ص 50 ح 94 نحوه ، بحار الأنوار : ج 82 ص 95 ح 46 ؛ المعجم الکبیر : ج 20 ص 156 ح 324 عن معاذ بن جبل نحوه ، کنز العمّال : ج 15 ص 746 ح 42963 .
ص: 451